Phượng nhìn xuống vực thẳm.
Hà Nội ở dưới ấy.
Từ chỗ anh đứng, Phượng
nhìn sang bờ đường bên kia. Những tảng bóng tối đã đặc lại thành khối hình.
Từng chiếc một, những hàng mái Hà Nội nhoà dần. Phượng nhìn lên những hàng mái
cũ kỹ, đau yếu ấy, giữa một phút giây nhoè nhạt, anh cảm thấy chúng chứa đựng
rất nhiều tâm sự, rất nhiều nỗi niềm. Những tâm sự câm lặng. Những nỗi niềm
nghẹn uất. Của Hà Nội. Của anh nữa.
Dưới những hàng mái cong
trũng, ngập đầy lá mùa kia, đang xảy ra những tâm trạng, những biến đổi gì mà ở
bên này đường Phượng không đoán hiểu được. Hà Nội đang đổi màu. Đứng bên này bờ
đường nhìn sang, Phượng bắt đầu tiếp nhận với một thứ cảm giác ớn lạnh, cách
biệt, anh đã đứng trên một bờ vĩ tuyến mà nhìn về một vĩ tuyến bên kia. Bên ấy,
có những hình ảnh chia cắt, đứt đoạn. Bên ấy, có những hình chiến luỹ, những
hàng rào dây thép gai, những đoạn đường cấm, những vùng không người.
Phượng cũng không hiểu tại
sao nữa. Giờ này anh còn là người của Hà Nội, thở nhịp thở của Hà Nội, đau niềm
đau của Hà Nội, mà Hà Nội hình như đã ở bên kia.
Phượng nhìn xuống lòng
đường. Trong bóng tối, mặt nhựa lầm lì không nói gì. Những hình cây đổ nghiêng
trên những tấc đất đá câm nín. Bí mật dàn ra những bề phẳng, những đường dài
như một dòng sông ngăn chia hai bờ, và Phượng đã đứng ở bên này mà nhìn sang
một bờ bến bên kia. Bên kia có Hà Nội. Bên này có anh. Có tập thể. Có những bạn
đường. Có một chuyến đi về Hà Nội.
Chung quanh chỗ Phượng
đứng, những tảng bóng tối đã đọng lại trên bờ đường như những bờ hầm hố. Nhìn
xuống, Phượng có cảm giác chơi vơi như đứng trên một tầng cao. Anh nhìn xuống
vực thẳm. Hà Nội ở dưới ấy.
Anh nhớ đến Thu. Thu cũng
còn ở dưới ấy, trong Hà Nội. Cái mái nhà cũ kỹ bên kia, chính là mái nhà Thu,
lại cũng chính là ở bên ấy, Thu sẽ đến với anh, ở bên này. Từ một mái nhà của
Hà Nội đêm nay, đến bờ đường anh đứng, chỉ có một đoạn ngắn, nhưng Phượng biết
rằng đêm nay, nó chứa đựng tất cả ý nghĩa của một đoạn đời. Và Thu, Thu phải
đặt cả đời Thu vào một chuyến đi, thì Thu mới vượt được đoạn đường ngắn ngủi
ấy, và Thu mới sang được với anh. Như anh, như hàng nghìn hàng vạn con người Hà
Nội đêm nay, Thu sẽ ở lại hay sẽ vượt lòng biên giới cũ.
Giữa những phút giây Hà Nội
đang rắn lạnh lại trong chuyển đổi chính thể đã bắt nguồn, đứng bên này đường,
Phượng mới cảm thấy rằng ở bên kia Hà Nội, Thu đã ở thật xa anh. Cái cảm giác
ớn lạnh mỗi khi anh đứng trước một dòng sông lại nổi lên. Con sông biên giới
đêm nay lại hình như con sông Hồng chảy qua một bờ Hà Nội. Trong Phượng, sóng
lòng của chuyển dịch chưa kịp nổi lên mà những ngọn sóng của dòng sông cũ đã
nổi dậy. Âm thanh oà oà. Lòng đêm Hà Nội chứa đựng những tiếng đổ vỡ đang xô
chen trong bóng tối đặc quánh.
Qua bóng tối, Phượng nhìn
thấy những hình khối của Hà Nội bên kia: Một cửa ô đoạ đầy. Một hàng mái cũ.
Những lớp phố phường sa đoạ. Những ánh đèn nhạt tái trên những bờ tường câm
đen. Bóng tối chính thể đổ xuống làm nghiêng ngả những sự kiện này.
Bên kia, Hà Nội vẫn đang
lặng lẽ đổi màu. Người Hà Nội dựng cửa tắt đèn để mà đổi thay trong bóng tối.
Phượng thấy thương Hà Nội. Thương những người Hà Nội. Những người còn ở lại
dưới những hàng mái cũ kỹ kia vì những vướng bận đau khổ.
Đêm khuya dần. Từ một cửa
ô, Hà Nội bắt đầu ngây ngất dấy lên những ngọn gió núi rừng thổi về. Gió rừng
hoang về qua cửa ô, đi thẳng vào tâm can của người Hà Nội. Ngọn gió tiền phong
này đến trước chính thể, đang lọt dần qua cửa ô Yên Phụ, Kim Liên như một điển
hình của hoang lạnh rộng lớn. Cả Hà Nội run lên, tê đi. Trước phút bỏ đi mà
Phượng cũng như giá buốt cả cơ thể. Hà Nội đã bắt đầu đón nhận ấn tượng.
Ngày mai, Phượng ở miền Nam
rồi, Hà Nội sẽ phải còn đón nhận những sự kiện, những con người bên ngoài. Sau
ấn tượng hoang vắng đêm nay, sẽ là sự thật tàn nhẫn ngày mai. Nhưng chỉ đón
nhận ấn tượng, Phượng cũng đủ thấy Hà Nội không còn gì. Hà Nội chỉ còn là một
thứ thuộc về bên kia. Hà Nội chỉ còn là một thứ thuộc về bên kia. Bên kia như
Đêm. Như Bóng tối. Như Sa đoạ. Như Tù đày.
Trên đầu Phượng, những ngọn
lửa nhìn xuống. Ấy là những con mắt đau yếu của một Hà Nội không ngủ. Những ánh
lửa tròn, nhợt nhạt, bé nhỏ, bị giam chặt giữa bóng tối. Phượng nghĩ đến những
vì sao xa xôi đứng chết ở một góc trời cũ. Hệ thống ánh sáng Hà Nội đã hết bay
múa. Bóng tối dềnh lên những đường lung linh. Từng điểm lửa gục đổ. Đêm nay,
Phượng chỉ còn mong chúng có đủ ánh sáng để soi đường cho Thu đến được với anh.
Phượng chỉ còn mong có thế thôi. Vì anh biết ngày mai những điểm lửa ấy sẽ
không sáng nữa. Hà Nội sẽ không sáng nữa.
Buổi chiều, hồi năm giờ,
gặp Thu ở cuối nhà Thuỷ Tạ, anh đã nhắc Thu đến một ngả đường. Đúng hơn đến một
chuyến đi. Anh lại nhắc cả Thu đến một hạn định: Hôm nay là ngày cuối cùng
người ta được tự do rời khởi Hà Nội.
Phượng bảo người yêu: “Hôm
nay đã là ngày chót rồi, Thu ạ! Mười hai giờ đêm nay, chuyến xe cuối cùng sẽ đi
qua cầu Long Biên. Anh sẽ đi chuyến ấy. Việc lớn việc nhỏ, anh đã thu xếp tạm
yên cả rồi. Chưa yên hẳn, nhưng cũng đành vất bỏ hết. Việc đi khỏi Hà Nội trước
hạn định cần hơn. Anh sẽ đến đợi em ở đầu phố tối hôm nay. Chúng mình sẽ cùng
vào trong Nam”.
Phượng nói vắn gọn có thế.
Bao nhiêu lần gặp trước, kể từ ngày có hiệp định chia đôi, anh và Thu đã bàn
với nhau nhiều. Bàn đi bàn lại, nhưng vẫn chưa ngã ngũ ra sao cả. Vấn đề chỉ
mới giải quyết xong về phần anh thôi. Trước sự lựa chọn một thái độ và trước
những mưu toan xây dựng một cuộc sống tay đôi ở bên kia vĩ tuyến của hai con
người cùng gắn bó đến những cái cao đẹp của đời sống, những gió bão của chiến
thời ở đây lại có thêm những thảm trạng của đất nước bị chia rẽ. Sự ngăn chia
đến cả từng cuộc đời. Đất nước ngăn cách làm hai miền, thì những cuộc đời cũng
chia về hai phía. Như đêm và ngày. Bên này, bên kia. Biên giới oán thù dựng lên
ở giữa.
Cho đến nay, Thu vẫn chưa
quyết định. Thời hạn được ấn định cho di chuyển trong khu vực Hà Nội cứ vợi mãi
trong phân vân lưỡng lự của người thiếu nữ. Phượng cũng hiểu cho người yêu. Anh
khác, Thu khác. Cuộc sống mấy năm gần đây của anh trong Hà Nội cứ an định một
chỗ, chỉ một ngụm gió nổi lên là cũng đủ đưa anh ra ngoài cửa ô. Di chuyển là
một cần thiết cho đời sống của Phượng trong ngày cũ, bây giờ lại là một hành
động của tự do. Cứu cánh của người Hà Nội hôm nay nằm trong sự thoát khỏi phố
phường cũ.
Nhưng Thu, Thu chỉ là một
người đàn bà. Vây quanh lấy đời Thu, Phượng cũng đoán thấy không biết cơ man
nào là những sợi dây nối kết cuộc đời của Thu với Hà Nội. Như lúa với đất. Đi
khỏi được, ít ra Thu cũng phải cắt đứt được bằng hết những sợi dây ấy. Chúng là
những rễ lớn rễ con đã bám chặt lấy đời Thu từ tuổi thơ. Trên mái tóc suối chảy
của người thiếu nữ, bóng dáng một mái nhà cổ kính đổ xuống. Những nếp nhăn trên
trán người mẹ. Những sợi tóc bạc trắng của người cha. Đi thoát được mái nhà cũ,
hành động của Thu sẽ là một hành động quyết liệt. Nó đòi hỏi nhiều đau khổ,
nhiều mất mát. Lòng người vẫn phải rách nát vì những đau khổ, những mất mát ấy.
Phượng biết thế, nên người
anh hùng cũng không giục giã người yêu. Mặt khác, anh muốn rằng trước thử thách
này, Thu sẽ hành động, sẽ quyết định một mình. Như một con người tự do hành
động và quyết định. Phượng vẫn thường có quan niệm rằng chính kiến của con
người như một thứ hướng đi, tuỳ theo sự lựa chọn chân trời riêng. Đối với
Phượng trái đất này có hàng triệu ngả đường thì con người cũng có hàng triệu
hướng đi, trên đó đua nở những hoa cỏ cùng là rung động những tình cảm của
người trước cuộc sống. Thảy đều mênh mộng, không bến bờ. Nhẹ thoáng như không
khí. Bay múa như nắng.
Nếu không, thì trái đất
không còn là trái đất nữa. Con người không còn là con người nữa.
Mấy ngày gần đây, Hà Nội
của Phượng đã hết nắng. Hà Nội đã thiếu không khí, thiếu hơi thở. Bên kia tả
ngạn Hồng Hà, bên này năm cửa ô, ngay trong nội tâm Hà Nội, những sự kiện mới
mai đây sẽ về ngự trị trên Hà Nội đã như những tảng bóng tối mịt mùng dâng lên.
Bóng núi bóng rừng chấp chới. Tim phổi người choáng váng, rức buốt. Những mạch
đời ngừng nghỉ. Những màu sắc lộng lẫy nhất cũng nhạt tái lần lần.
Trên những sân ga, bến tàu,
từ những trạm hẹn, những con người có sẵn thái độ như Phượng đã hướng vào
chuyến đi. Những cuộc đời như đời Thu, rách nát vì mâu thuẫn, giờ phút này đang
trải qua một cuộc tranh đấu quyết liệt với bản thân. Chúng là những miền còn
tranh tối tranh sáng. Sau hết, là những người ở lại. Ở lại với Hà Nội. Vì hoàn
cảnh vướng bận.
Chưa bao giờ Phượng lại cảm
thấy Hà Nội chứa đựng nhiều khía cạnh, nhiều thời gian tính đến thế. Đứng trước
cuộc đổi đời, Phượng va chạm với những con người đang lựa chọn để nắm lại trong
dĩ vãng hay đi vào tương lai. Từ một bản hiệp định chia đôi, chói lên những
phút giây thử lửa. Thái độ của từng người phân định dần mãi. Như thế cũng hay.
Lại hơn. Đằng nào cũng một lần.
Từ ngày Hà Nội thay đổi sắc
thái, Phượng thấy cái việc giã từ Hà Nội của anh không đến nỗi sầu thảm như anh
tưởng. Nhìn sang một lớp sự kiện còn nằm lại bên kia, đêm nay, Phượng, trong
một cảm thông cụ thể, như đã sờ mó thấy trên đầu ngón tay cái lành khoẻ rộng
lớn của một khối đời anh sẽ dựng lên sau chuyến đi. Dựng lên bằng niềm tin.
Trong tập thể. Niềm tin này, riêng đêm nay, đã đốt cháy được hộ Phượng những
sợi dây gắn bó với đời cũ. Với bên kia. Với Hà Nội. Theo anh, Hà Nội cũng không
còn gì. Những người như anh lên đường đã mang theo Hà Nội vào chuyến đi.
Thanh toán cho xong được
những chua xót lúc đầu, lòng người đi vậy là đã ổn định.
Duy có một vấn đề là Thu.
Đối với Phượng, Thu đi hay Thu ở lại, việc ấy đã ra ngoài cái lãnh vực thường
rất bé mọn của tình cảm. Anh yêu Thu, qua những rung cảm của tình yêu, còn có
những nỗi niềm hết sức bao la, hết sức sâu nặng của con người anh gửi đến một
người bạn cùng đường. Thêm Thu tập thể thêm đông, và đời Phượng cũng vui thêm
trong xây dựng.
Chiều xuống dần. Hai người
yên lặng bước đi. Buổi chiều cuối cùng ở lại Hà Nội, Phượng chỉ còn tìm thấy ở
Thu một sự kiện lành mạnh gần gụi, khi mà tất cả những sự kiện khác đã sa đoạ,
đã đổi màu.
Anh nhìn Thu: Mái tóc dài
chảy xuống một bờ vai gầy. Hàng mi nghiêng nghiêng. Và con mắt sâu đen của Thu
thì nhíu lại trong suy nghĩ. Phượng nhìn lâu lâu vào đôi mắt ấy, tận trong, đôi
mắt u uẩn hình như đang thăm dò một ngả đường, trong đêm tối. Anh không biết
Thu đang nghĩ ngợi gì. Nhưng anh đoán Thu đang đau khổ nhiều.
Trong nội tâm người thiếu
nữ cũng đang có những sự kiện vừa nằm xuống, vừa chìm lặn, cùng một lúc với
những sự kiện đang đi lên, đang sinh thành. Bóng tối và ánh sáng chấp chới trên
những mâu thuẫn chưa ổn định. Trong Thu đã có một ngả đường? Cháy một niềm tin?
Đường mũi dài, đôi môi trang nghiêm của Thu in lên một nền nhờ xanh của sương
mù, của buổi chiều. Bên kia, thấp thoáng những hàng cây, những mái nhà Hà Nội.
Một lát yên lặng. Phượng
châm một điếu thuốc.
Thu nói với anh: “Em thì em
cũng định đi rồi. Một phần vì Hà Nội. Cơ sự đã xảy ra thế này, cũng chẳng ở
được nữa. Một phần vì em không muốn xa anh. Xa nhau, biết đến bao giờ mới gặp
lại? Em sợ thay đổi lắm. Nhưng anh cũng biết, còn gia đình em đấy! Thầy me em
già rồi. Me em đang đau nặng. Thầy em thì chỉ biết có lũ chậu hoa cây cảnh. Hồi
này ông cụ chán đời cứ thở dài suốt ngày”.
Phượng hỏi Thu:
“Thầy me không bằng lòng
cho Thu đi ư?”
“Không, thầy me em bằng
lòng. Chính vì thế mà em phân vân. Anh hiểu cho em chứ?”
Phượng cúi đầu không nói
gì. Hai người lại yên lặng bước đi. Phượng nhìn đồng hồ. 7 giờ 35. Anh bảo bạn:
“Thôi, anh đưa Thu về. Đêm
nay, trên đường tới trạm di chuyển, anh sẽ đi qua nhà em. Em về nhà nghĩ lại
đi. Cố thu xếp xem có được không?”
Thu đáp, tiếng nói bé nhỏ:
“Vâng, em sẽ cố gắng thu
xếp. Dù sao, anh cũng đến, anh nhé!”
Hai người chia tay. Và
Phượng, đúng 11 giờ đêm, đã xách va ly đến đợi Thu ở đây, bên này đường. Bên
kia là Hà Nội.
Đêm Hà Nội càng về khuya
càng lạnh buốt. Mặt nhựa loáng ướt. Những ánh đèn lu xanh một màu xanh hoang
vắng trong sương. Trước mắt Phượng con đường Trần Nhật Duật chạy dài, một đầu
phố nhạt nhoà mất hút về phía chân cầu Long Biên. Vắt qua lòng sông Hồng, những
ánh lửa nơi chân cầu đổ về một hướng Gia Lâm. Gia Lâm, Phượng nghĩ đến những
vùng cỏ tối bên ấy, nơi phi trường. Lát nữa anh sẽ vượt Hồng Hà, tới phi trường
và ở đó, anh sẽ giã từ Hà Nội.
Lòng Phượng lắng đọng lại
trong suy tưởng, trong đợi chờ. Những ý nghĩ nhẹ thoáng nhất cũng đều có những
sắc thái rất mênh mông. Nhãn giới Phượng bắt gặp những hình khối của Hà Nội
đang ngược đường về trong dĩ vãng, và lòng Phượng thì đã thơm rồi, những nhành
hoa của xây dựng trên luống đất tương lai. Ngày mai, anh đi khỏi, tập thể xa
rồi, Hà Nội sẽ ra sao? Những con người ở lại Hà Nội sẽ ra sao?
Trong đêm giã từ, ba mươi
sáu phố phường đi dần vào những tầng lớp của ký ức. Nhìn Hà Nội, Phượng bỗng
liên tưởng tới những thành phố khác của thế giới, của thời đại. Hán Thành, Bá
Linh. Những thủ đô đổ nát vì chiến tranh, bây giờ lại chứa đựng những ấn tượng
buồn thảm của chia cách, hờn oán. Bên này, bên kia. Giã từ Hà Nội. Những con
người cúi đầu. Một khung cửa đen câm. Những ngả đường ngoại thành hoang vắng.
Những hàng mái đau yếu. Thu, Thu của anh.
Đứng một mình trong đêm
dài, trước một Hà Nội ngủ thiếp, Phượng nghĩ đến những người bạn đường đã vượt
Hồng Hà, đã bỏ Hà Nội, bỏ đất Bắc trước anh, vượt vĩ tuyến về tiếp tục cuộc đấu
tranh cho tự do, cho con người, trên phần đất nước còn lại. Anh biết rằng thời
đại, trong ngày tới sẽ nối kết con người bằng một ý niệm một hệ thống tự do.
Tâm trạng của Phượng đêm nay cũng là tâm trạng của một người thợ máy Đức, một
người dân cầy Triều Tiên, đang ngày đêm vượt khỏi những vĩ tuyến tù đày để tìm
một hướng đi, một chân trời có không khí và ánh sáng. Năng lực đấu tranh của
con người nằm trong những cạnh khía bay múa ấy.
Cái ý nghĩ cuối cùng của
Phượng, gửi đến Thu. Anh nhìn sang bên kia đường. Vẫn không thấy gì. Có lẽ Thu
đã ở lại. Phượng nhìn đồng hồ: Chiếc kim dạ quang chỉ đúng mười hai giờ đêm.
Phượng cúi xuống nhấc va ly, bước đi.
Sau lưng anh, bỗng có tiếng
gọi nhỏ: “Anh!”.
Phượng quay lại. Đôi mắt
anh sáng lên trong tối. Từ bên kia bờ đường, từ bên kia Hà Nội, một bóng người
bé nhỏ đang vượt lòng đường đi sang anh. Thu. Bóng Thu xiêu xiêu vội vã. Một
thoáng, Thu đã đứng bên cạnh anh. Đôi mắt Thu còn ngấn lệ. Phượng đỡ lấy va ly
Thu.
Tiếng thu vang lên trong
đêm Hà Nội:
“Em được đi rồi. Cả thầy me
cũng đi nhưng đi sau.
Và kéo tay Phượng.
“Chúng mình đi đi thôi anh
ạ!
Phượng mỉm cười nhìn Thu.
Giọt nước mắt của người lên đường nhập vào hàng ngũ của tập thể, của di chuyển,
Phượng biết là một giọt nước mắt của tin tưởng. Sự đấu tranh cho tự do khởi
thuỷ ngay cả ở chỗ ấy, nơi con người phải đấu tranh quyết liệt với chính mình,
chịu đựng những mất mát, lìa bỏ ruộng đất, phố phường, để đến những miền tự do.
Sau Thu, rồi còn hàng ngàn người như Thu, cũng chiến thắng được hoàn cảnh, cũng
sẽ lên đường. Để bảo vệ một niềm tin. Để bảo vệ con người. Tất cả, họ sẽ trở
về.
Phượng đưa Thu đi. Những
ánh đèn xanh biếc của Hà Nội nghiêng theo những bước chân bắt đầu dời khỏi Hà
Nội.
Bóng Phượng, bóng Thu nhoà
dần. Rồi mất hẳn. Họ đã đi vào Tương Lai.
Hà Nội – 100 ngày, sau Hiệp
định Genève.
M.T.