Nói tới tình khúc Từ Công Phụng phải nói ngay về “Bây Giờ Tháng Mấy”. Đó
là ca khúc đầu tay của anh từ khi còn ngồi ghế trường trung học. Cú đầu là coup de maitre. Vậy mà chút xíu nữa ca
khúc này không được nhìn thấy mặt trời. Trong bài viết “Mãi Mãi Bên Em” của nhà
văn Hồng Thủy, có đoạn kể lại như sau: “Sáng
tác bài “Bây Giờ Tháng Mấy” xong, anh Phụng chỉ định để hát chơi chứ không có ý
muốn phổ biến. Một buổi chiều anh mang đàn ra ngồi ở hành lang đại học xá, vừa
đàn vừa hát bài “Bây Giờ Tháng Mấy”. Tiếng hát theo gió, lọt vào phòng của một
anh bạn gần đấy. Anh bạn nghe hay quá bèn nhất định đòi mang bản nhạc đi bán
cho nhà xuất bản. Sau khi mua lại bản quyền, nhà xuất bản cho phổ biến ngay và
bản nhạc được mọi người đón nhận nồng nhiệt. Chỉ một thời gian ngắn, bản nhạc
được xếp vào danh sách những bản nhạc nổi tiếng. Nhà xuất bản yêu cầu anh Phụng
sáng tác thêm và trả bản quyền rất hậu. Vô tình người bạn ở đại học xá đã mang
tặng cho đời, cho người một nhạc sĩ tài hoa, đóng góp cho nền âm nhạc Việt Nam
những bản tình ca thật hay”.
Tôi biết tới “Bây Giờ Tháng Mấy” từ sân trường Đại học Văn Khoa Sài Gòn
khi đó còn nằm trên đường Nguyễn Trung Trực, góc đường Gia Long và Lê Thánh Tôn.
Gọi là sân trường nghe có vẻ cao sang nhưng thực ra nơi đó chỉ là một bãi cỏ dại,
hầu như không được chăm sóc, nằm bên phía đường Lê Thánh Tôn. Đầu thập niên
1960, sân trường mọc lên mấy căn nhà tiền chế dùng làm trụ sở hội Họa Sĩ Trẻ và
là nơi tụ tập của nhóm văn nghệ sinh viên trong đó những Trịnh Công Sơn, Hoàng
Xuân Sơn, Hoàng Xuân Giang và nhiều người khác chiếm làm chỗ ăn ở luôn. Nơi đây
cũng là nơi thường có những buổi văn nghệ với những đêm nhạc của Trịnh Công
Sơn, Từ Công Phụng, Nguyễn Đức Quang, Lê Uyên Phương. Các tác giả tự hát với những
người nữ của họ. Sân khấu không ánh đèn, âm thanh là vài chiếc loa nghèo nàn
nhưng hứng khởi và nhiệt tình của các nhạc sĩ đạt tới đỉnh cao của nghệ thuật.
Khán giả là giới trẻ, chẳng cần vé, ngồi bệt giữa tăm tối của sân cỏ. Đó là những
đêm văn nghệ đích thực, không vụ lợi, không làm dáng, chỉ có những đam mê của
những người trẻ đứng trên sân khấu hay ngồi dưới bãi cỏ. Ngày đó, Từ Công Phụng
đứng trên sân khấu và tôi ngồi dưới bãi cỏ, cùng thả hồn vào “Bây Giờ Tháng Mấy”.
“Bây Giờ Tháng Mấy” đã hớp hồn giới trẻ ngày đó. Nhà văn Hồng Thủy viết:
“Mỗi khi nghe Bây Giờ Tháng Mấy tôi như
được thấy lại cả quãng đời thơ mộng của thời trung học. Cái thuở “em hồn nhiên
bước đến bờ yêu đương”. Đẹp nhất là cái tuổi yêu đương, nũng nịu, giận hờn và dỗ
dành nhau. Tôi nghĩ không chỉ riêng tôi, mà tất cả mọi người đều yêu bản nhạc Bây
Giờ Tháng Mấy bởi vì ai cũng tìm thấy
hình ảnh mình trong lời nhạc đó, của những ngày tháng đẹp nhất đời người”.
Nhạc sĩ Nguyên Bích tâm sự: “Tôi
mê nhạc Từ Công Phụng từ thuở còn là cậu học trò trung học, với cây đàn guitar
thùng, tôi nghêu ngao không biết chán những ca khúc mượt mà của anh vào thuở những
năm 1963-1964. Nhạc của anh có những lôi cuốn thật đậm đà, làm cho những thanh
niên tuổi tôi thuở đó mê say. Tôi đã lê la hết quán này tới quán khác nghe nhạc
của anh, kể cả những quán có anh hát thường trực”.
Sau này, khi Từ Công Phụng qua Montreal hát cho đêm kỷ niệm 35 năm nhạc
của anh, tôi được cử ra giới thiệu. Giao tình của chúng tôi bắt đầu từ đây. Anh
có vẻ khoái bài viết của tôi về nhạc của anh. Khi được ký giả Nguyễn Thanh Trúc
của nguyệt san Hồn Quê phỏng vấn vào năm 2010, anh còn nhắc tới bài giới thiệu
này. Trả lời câu hỏi của ký giả về những kỷ niệm đáng nhớ nhất trong đời ca
hát, Từ Công Phụng nói: “Tôi có nhiều kỷ
niệm ghi nhớ mãi trong đời ở nhiều nơi khác nhau. Thí dụ như ở Montreal,
Canada, nhà văn Song Thao đã kể cho khán giả nghe một giai thoại về bản Bây Giờ
Tháng Mấy. Trước ngày tôi đến Canada, anh đã đi một vòng để làm một cuộc survey
nhỏ về tôi. Anh hỏi 10 người tuổi cũng trạc thế hệ tôi là “Có biết Từ Công Phụng
là ai không?”. Có 9 người lắc đầu là không biết. Nhưng khi anh hỏi “Có biết bài
hát Bây Giờ Tháng Mấy không? thì 10 cái đầu cùng gật gù và tán thưởng: “Đây là
một bài hát hay, để lại nhiều kỷ niệm trong đời tôi”. Nhà văn Song Thao nhìn
tôi mỉm cười và nói: “Anh là một người có phúc vì anh sinh ra một đứa con mà quần
chúng biết đến con anh nhiều hơn anh. Con hơn cha là nhà có phúc!”.
Tôi chơi khá thân với hai ông nhạc sĩ viết tình ca, chỉ tình ca. Từ Công
Phụng và Lê Uyên Phương. Nhạc của hai ông đều hay. Hay như thế nào, tôi chịu vì
tôi chẳng biết tí gì về nhạc. Tôi chỉ cảm nhận. Nhưng tôi hạnh phúc vì tôi là
người hay y ỷ hát vài câu nhạc khi vui cũng như khi buồn. Chỉ nhạc tình. Nhạc
tình của ông Lê Uyên Phương trần tục hơn, sôi nổi hơn, xác thịt hơn. Nhạc của
ông Từ Công Phụng nghe vời vợi hơn, bâng khuâng hơn.
Ông nhà thơ Hà Huyền Chi cũng chẳng hơn tôi mấy. Ông viết trong bài: “Từ
Công Phụng Với Cõi Đam Mê Âm Nhạc, Với Đời Sống Dung Dị, Thủy Chung”: “Bàn về âm nhạc Từ Công Phụng, thực tình mà
nói, tôi chưa đủ khả năng. Chút năng khiếu thẩm âm riêng tư, hạn hẹp của một
thính giả trung bình như tôi, chưa đủ. Dù lắng nghe nghiêm chỉnh, thận trọng, vẫn
chỉ là hình thái của dục mã khán hoa,
xem hoa trên lưng ngựa. Cũng bằng những cảm nhận riêng tư ấy, nhạc Từ Công Phụng
đã âm thầm chiếm một chỗ trang trọng trong ngăn riêng thưởng ngoạn của tôi. Với
không nhiều lắm, những dòng nhạc khác đã thăng hoa ở một cõi riêng. Từ thập
niên 1960, Bây Giờ Tháng Mấy đã tàng ẩn trong kỷ niệm xanh, đã là một phần của
kỷ niệm tôi, của chúng ta, đã không còn là của riêng Từ Công Phụng”.
Khởi đi từ Bây Giờ Tháng Mấy với air
nhạc tung tăng, nhẹ nhàng, dễ nghe,
nhạc của Từ Công Phụng sau này thăng hoa hơn, sang cả hơn, rõ nét hơn. Tôi nghe
vẫn thích nhưng chới với. Nhạc họ Từ hay ở chỗ nào. Đành vịn vào mấy đấng sành
nhạc.
Một ông bạn khác của tôi, ông Ngu Yên, một nhà thơ kiêm nhạc sĩ, bàn về
cái hay của nhạc Từ Công Phụng như sau: “Có
lẽ, sức mẫn cảm nhạy tính của Từ Công Phụng gần gũi với các nghệ sĩ thuộc trường
phái Lãng Mạn… Anh lại yêu nghệ thuật hoàn mỹ của thời Cổ Điển. Cách viết nhạc
của anh cũng như của các nhạc sĩ thành danh khác, rễ bám Bán Cổ Điển. Anh thành
tựu ở những đoạn chỉ viết vài câu ngắn rồi dồn dập những chi câu dài hoặc ngược
lại khiến sự diễn đạt biến hóa hơn, thích hợp với biến chuyển của tâm tình
hơn…Dấu lặng nghỉ, lặng nghỉ, nghỉ rồi đi liên tục một hơi dồn dập bằng đa số dấu
móc, gây sự chú ý và tạo hấp lực lôi cuốn người nghe. Riêng về phần lời, nhờ sự
mất cân bằng mà câu dài chuyên chở ý và cảm da diết, ngậm ngùi hơn. Khía cạnh
này là chứng cớ của một bài hát giá trị, nhạc và lời hầu như phải thành hình
cùng một lúc theo cảm xúc diễn đạt”.
Nhạc sĩ Đăng Khánh ngắn gọn hơn: “Âm
nhạc Từ Công Phụng vô cùng biến dạng, thể cách của giai điệu dài ngắn bất hạn kỳ,
lên xuống không báo trước, quả là độc đáo, phá chiêu! Chỉ riêng một mặt này trong
làng nhạc Việt Nam cũng ít người sánh kịp”.
Nhạc sĩ Nguyễn Phụng bàn sâu hơn về nét nhạc của Từ Công Phụng: “Viết nhạc dựa vào nét nhạc nào đó chợt đến
với nhạc sĩ đem đến sự cá biệt cho mỗi sáng tác vì nét nhạc đến với nhiều dáng
vẻ khác nhau, trong nhiều tâm trạng và hoàn cảnh khác nhau. Lý do đó giải thích
tại sao nhạc Từ Công Phụng rất biến đổi, đa dạng, mỗi bài mang một màu sắc
riêng biệt; và từ đó nhạc Từ Công Phụng rất riêng biệt, không lẫn lộn với sáng
tác của các tác giả khác. Chen vài âm chói tai (như âm trắc trong thơ) vào câu
nhạc và biến đổi dòng nhạc (modulation) để bản nhạc không đơn điệu, nhàm chán,
lôi cuốn người nghe, gây hứng thú cho người hát hay người đàn là một tài năng của
nhạc sĩ sáng tác. Về điểm này Từ Công Phụng là một tay sành điệu. Trong nhạc có
thơ, thơ là melody của bản nhạc; Từ Công Phụng làm thơ với các melody buồn man
mác, nhẹ nhàng, trầm bổng, xa xôi và với nhiều biến đổi thích thú… Như một nhà
văn hay nhà thơ điêu luyện, viết lời ca cho tình khúc, Từ Công Phụng không kể lể
bằng những lời khuôn sáo ước lệ, mà thường diễn đạt bằng nhiều hình ảnh và hành
động mới lạ trong câu chuyện tình. Luận lý nội tại của câu chuyện tình là sự tiếp
nối khéo léo của các bức tranh và hành động; nội dung của câu chuyện tình là
màu sắc của các bức tranh và ý nghĩa thầm kín chôn giấu trong các hành động của
người đang yêu, nhung nhớ, mong chờ, thương tiếc. Bức tranh và hành động đó mời
gọi người nghe, xâm chiếm ngay tâm hồn họ, đi sâu vào ký ức họ, và giúp nhạc Từ
Công Phụng sống mãi với người thưởng ngoạn qua nhiều năm tháng”.
Một bản nhạc có hai yếu tố: nhạc và lời. Giới thưởng ngoạn nhạc Việt
chưa quen với chuyện thưởng thức nhạc không lời nên lời bản nhạc là một yếu tố
quan trọng ngang với nhạc. Lời tình trong nhạc Từ Công Phụng là thứ tình tha
thiết, lãng mạn pha chút trí thức và đôi khi triết lý. Nhạc sĩ Nguyên Bích nhận
xét: “Dòng nhạc Từ Công Phụng hay và lôi
cuốn như những giải lụa đào, thế nhưng lời ca lại là điều tôi mến phục gấp bội.
Lời ca trong nhạc Từ Công Phụng không khó hiểu, kín đáo, đầy triết lý như của Trịnh
Công Sơn. Nó cũng không đơn giản, vô nghĩa, bâng quơ như nhiều tác giả khác, mà
nó chí tình, nồng nàn, thắm thiết không kịch tính, không hoa mỹ bề ngoài”.
Từ Công Phụng là nhạc sĩ hiếm hoi tự hát nhạc của mình không thua chi
các ca sĩ chuyên nghiệp. Anh có chất giọng trầm rất quyến rũ, hợp với nét nhạc
của anh. Tôi đã được nghe nhạc sĩ gốc Chăm này hát cho chỉ mình tôi nghe nhiều
lần. Tại nhà anh, trên xe khi anh qua Vancouver hay Montreal hoặc tôi qua
Portland. Từ khá lâu tôi có thói quen nghe nhạc của anh do chính anh hát, càng
chốn riêng tư càng phê. Nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn như đồng ý với
tôi: “Nghe nhạc Từ Công Phụng phải nghe
chính ông hát mới thấy hết được cái chất thơ mộng, lãng mạn, chứa giấu trong từng
mỗi âm thanh. Vì, ngoài sáng tác, Từ Công Phụng còn là một ca sĩ hát tình ca
đích thực, hiếm hoi chúng ta có được”.
Tôi lan man về tình ca Từ Công Phụng vì mới nhận được cuốn sách quý,
trình bày rất trang nhã và mỹ thuật “Tình Khúc Từ Công Phụng”. Đây là cuốn sách
bìa cứng khổ lớn 21x26 phân, tôi nghĩ là bằng với khuôn khổ của những tờ nhạc rời
tại Sài Gòn trước năm 1975. Sách gồm hai phần. Phần I: Tình Khúc Từ Công Phụng
in lại 64 bản nhạc chọn lọc được xếp theo vần mẫu tự trong số vài trăm bản nhạc
đã hoặc chưa phổ biến của anh. Phần II: Từ Công Phụng và Bằng Hữu gồm nhiều bài
viết của nhiều tác giả. Những đoạn trích của các tác giả tôi trích ở trên đều
được rút từ phần này.
Tôi vẫn cứ thích Bây Giờ Tháng Mấy, đứa con so của Từ Công Phụng. Đó là
điểm khởi đầu của một dòng nhạc sang cả và trí thức của một nhạc sĩ hình như trời
cho sinh ra chỉ để làm nhạc cho đời sống thêm phong phú. Dĩ nhiên trong số nhạc
in lại trong sách có bản Bây Giờ Tháng Mấy. Bản nhạc này còn có đứa em hầu như
song sanh: Bây Giờ Tháng Mấy 2. Trong một buổi ăn tối thân mật tại nhà một thân
hữu mến mộ nhạc của họ Từ tại Vancouver, anh đã hát bản này. Lần đầu nghe Bây
Giờ Tháng Mấy 2, tôi bàng hoàng thích thú. Cái air nhạc như lập lại bài 1 nhưng nghe như tinh nghịch, đùa giỡn với
bản 1. “Bây giờ là tháng mấy? / Mình xa
nhau đây em / chiều nay trời mây đầy / cho lạnh buốt vai gầy / Ngày cũ mình còn
đôi / mà nay em hờn dỗi / thất hẹn một lần thôi / mà mộng vỡ tan rồi. / Bây giờ
là tháng mấy?/ Chiều nay sao mưa bay / nhớ em mấy cho vừa / đàn lạc phím ru hờ
/ Chiều rơi nhẹ vào mắt / trời chớm đông lạnh ngắt / gió lay nhẹ hàng cây /
dáng em mờ trên mây. / Mai đây em đi về / có ai đưa chân mềm / hôn làn tóc lưng
thềm / mà từng đêm anh đã trót. / Ngày đó có anh chờ / mà nay biết ai đợi / để
đưa em đi về /khi cuộc vui đã tan?”
Đời nhạc từ Công Phụng khởi đi từ Bây Giờ Tháng Mấy 1, một lên đường
viên mãn, bắt được nhịp tim của những tình nhân. Tôi tưởng Bây Giờ Tháng Mấy 2
là một kết thúc nhưng không phải. Anh đã sáng tác ca khúc này từ năm 1964. Đời
nhạc của anh từ đó đến nay vẫn khỏe khoắn với hàng trăm tình khúc khác, những
tình khúc đã ru êm nhiều thế hệ tình nhân. Và tôi tin khi đời còn những người
yêu nhau thì nhạc Từ Công Phụng vẫn là những tình khúc gối đầu của mọi thế hệ
người tình, mãi mãi.
02/2025
Website: www.songthao.com