|
Năm nay một số vùng của đất Mỹ sẽ
gặp nạn ve sầu. Nạn này chỉ xảy ra vào mỗi 221 năm. Lần trước là vào năm
1803, thời Tổng thống Thomas Jefferson. Hàng ngàn tỷ ve sầu sẽ làm náo động
người dân ở khu vực Đông Nam Hoa Kỳ. Tại sao lại có đại hội ve sầu huy hoàng
như vậy, hãy nghe các nhà khoa học giải thích.
Ve sầu có hai…trường phái: ve sầu
hàng năm và ve sầu định kỳ. Ve sầu hàng năm xuất hiện mỗi kỳ hè có màu xanh
và thân hình cồ nô hơn ve sầu định kỳ. Ve sầu định kỳ chỉ xuất hiện ở khu vực
Bắc Mỹ, có màu đen, mắt đỏ chia ra làm hai nhóm: nhóm Brood XIX xuất hiện mỗi
13 năm và nhóm Brood XIII có chu kỳ xuất hiện mỗi 17 năm. Năm nay cả hai nhóm
Brood XIX và Brood XIII đều tới chu kỳ xuất hiện trùng nhau nên mới ra cớ sự.
Như đã nói ở trên, cuộc trùng phùng giữa hai nhóm ve sầu Brook XIX và Brook
XIII chỉ xảy ra mỗi 221 năm. Người ta tính ra con số này khi làm một con tính
nhân 13 với 17. Kết quả là lần trước vào năm 1803, lần này 2024. Lần tới sẽ
là năm 2245. Chúng ta sẽ chẳng có ai có cơ hội được coi cuộc hội tụ tới của
ve sầu định kỳ.
Chúng đông như quân Nguyên mà chỉ
tiếng ồn do chúng tạo ra cũng đủ làm chói tai. Tiếng ồn đo được tới 120 decibels
đó lớn hơn tiếng máy cắt cỏ từ sáng sớm cho tới chiều tối. Năm nay nhóm Brood
XIX với chu kỳ 13 năm sẽ tới hỏi thăm cư dân tại các tiểu bang Kentucky,
Missouri, Arkansas, Tennessee, Mississippi, Alabama, Georgia, South Carolina,
North Carolina và Virginia. Nhóm Brood XIII với chu kỳ 17 năm sẽ xuất hiện
nhiều tại hai tiểu bang Illinois và Iowa. Một khu vực nhỏ tại tiểu bang
Illinois, vùng Champaign, là nơi hội tụ của cả hai nhóm trên. Đó là chưa kể
tới nhóm ve sầu Brook X xuất hiện hàng năm. Bạn nào cư ngụ tại các tiểu bang
này lo mà bịt tai.
Ve sầu dù thuộc nhóm nào cũng có một
cuộc đời tăm tối. Phần lớn thời gian chúng sống dưới lòng đất. Ve sầu là loài
côn trùng có tuổi thọ cao, khoảng từ 3 đến 5 năm. Ve sầu định kỳ Magicicada
sống dai nhất, tới 17 năm lận. Nghe thì dài nhưng phần lớn cuộc sống của ve
sầu là chui rúc dưới lòng đất. Tạo hóa đã sắp đặt như vậy để các ấu trùng của
ve sầu không bị các loài ong, bọ ngựa và chính các con ve sầu khác sơi tái
nếu ấu trùng lộ trên mặt đất. Làm anh hùng núp dưới đất chúng lột xác tới bốn
lần và khi chui lên khỏi mặt đất, chúng lột xác thêm một lần nữa, lần thứ
năm. Sau lần lột xác này chúng trở thành những con ve trưởng thành và đi tìm
bạn tình để tò te liền. Tìm được bạn tình, tò te xong, chúng lăn quay ra
chết. Lối sống kiểu “thà một phút huy hoàng rồi chợt tắt” đã được thiên nhiên
lập trình sẵn, chẳng chạy đi đâu được. Đấy là phần anh đực rựa, các chị ve
sau khi thụ tinh sẽ tự đào những rãnh nhỏ trên vỏ cây để làm ổ đẻ trứng.
Chúng đẻ tới vài trăm trứng tất cả. Trứng sẽ nở ra thành ấu trùng và rơi xuống
đất. Ấu trùng sẽ đào những đường hầm có độ sâu từ 2 phân rưỡi tới 30 phân và
chui vào lòng đất. Chúng hút nhựa rễ cây và các chất dinh dưỡng khác trong
đất để sinh trưởng và phát triển.
Nhộng ve leo lên cây để lột xác
thành ve.
Vòng đời trên mặt đất của ve sầu
diễn ra vào mùa hè. Chúng là loại côn trùng hiền lành nhất, chẳng hại ai,
sống rất cam phận. Trong khoảng thời gian khoảng từ 15 tới 20 ngày có ánh mặt
trời này, chị ve cái chỉ chờ thụ tinh, anh ve đực chỉ đi cua đào. Tiếng kêu
ve ve râm ran suốt mùa hè là tiếng gọi tình của các anh ve đực. Khác với các
loài côn trùng khác, như dế chỉ cọ xát hai cánh vào nhau tạo ra tiếng kêu, ve
sầu đực tạo ra âm thanh bằng cách rung hai cái “loa” làm bằng màng mỏng, phát
triền từ lồng ngực có sườn bên trong. Những vòng sườn được co giãn thật
nhanh, làm rung màng mỏng, tạo ra sóng âm thanh. Bụng ve rỗng nên có thể
khuếch đại thành tiếng kêu rất lớn. Ve lắc mình và đập đôi cánh để tạo nhịp
trầm bổng cho bài hát của mình. Mỗi giống ve có một thứ tiếng riêng, cường độ
và cao độ khác nhau để có thể mời gọi ve sầu cái cùng giống. Ve cái không tạo
được âm thanh nhưng cũng có hai cái màng bên mình dùng để “nghe” ve đực cùng
giống hát và bị dụ dỗ. Cuộc đời lộ thiên ngắn ngủi, chỉ vài chục ngày nhưng vui.
Bởi vì chúng chẳng làm chi khác ngoài việc nhởn nhơ tống tình nhau, giao
phối, đẻ trứng rồi bai bai cuộc đời. Chuyện ăn uống đã có nhựa cây được tặng free.
Viết tới đây tôi thấy phiền ngài La
Fontaine hết sức. Hồi học tiểu học, chúng ta đều được học thuộc lòng bài thơ
ngụ ngôn “Con ve và con kiến” được ông Nguyễn Văn Vĩnh dịch ra tiếng Việt. “Ve
sầu kêu ve ve / Suốt mùa hè / Đến kỳ gió bấc thổi / Nguồn cơn thật bối rối /
Một miếng cũng chẳng còn / Ruồi bọ không một con / Vác miệng chịu khúm núm /
Sang chị kiến hàng xóm / Xin cùng chị cho vay / Dăm ba hạt qua ngày / Từ nay
sáng tháng hạ / Em lại xin đem trả / Trước thu, thề đất giời / Xin đủ cả vốn
lời / Tính kiến ghét vay cậy / Thói ấy chằng hề chi / Nắng ráo chú làm gì? /
Kiến hỏi ve như vậy / Ve rằng: luôn đêm ngày / Tôi hát thiệt gì bác / Kiến
rằng: xưa chú hát / Nay thử múa coi đây”. Ngài La Fontaine không thèm
biết tới chuyện kiến và ve sầu sống bằng những “thực phẩm” khác nhau. Ve sầu
không ăn hạt mà chỉ sống bằng nhựa cây. Thiệt ngớ ngẩn. Ông nhà thơ dựng lên
một cảnh vay hạt y như thiệt, hệt như người ta vay gạo sống qua ngày. Nhưng
cũng phải hiều cho ông nhà thơ chuyên làm thơ ngụ ngôn người Pháp này. Ông
chỉ muốn “dạy” con trẻ là phải siêng năng làm việc để tích cóp thực phẩm như
kiến chứ đừng rong chơi ca hát như ve sầu lười biếng để phải hạ mình đi vay
mượn. Bóp méo khoa học nhưng có lợi cho giáo dục đạo đức, thôi thì cũng OK đi
cho vui vẻ cả làng!
Ve sầu gân…bụng lên kêu là tiếng rổn
rảng báo hiệu cho mùa hè nhưng trong thơ nhạc chúng bị cho ra rìa. Nói tới
mùa hè các ông thi sĩ và nhạc sĩ chỉ ghi công cho hoa phượng. Thiệt là bất
công. Bài “quốc ca” mùa hè là bài “Hè Về” của Hùng Lân. Từ nhỏ, mỗi lần thày
trò chia tay nhau về quê nghỉ hè, chúng tôi không bao giờ không căng miệng
ra…hét: “Trời hồng hồng, sáng trong trong / Ngàn phượng rung nắng ngoài
song / Cành mềm mềm, gió ru êm / Lọc mầu mây bích ngọc qua mầu duyên”. Bản
nhạc hè quen thuộc tới mức có lời nhạc chế. Từ nhỏ tôi và bè bạn đã hát nhạc
của Hùng Lân. Hết “Hè Về” tới “Khỏe Vì Nước” rồi “Việt Nam Minh Châu Trời
Đông” nhưng khi lớn bộn tôi mới gặp và đánh bạn với ông tuy tôi thua ông tới
16 tuổi. Năm 1967, tôi qua thủ đô Washington của Mỹ dự hội thảo. Sáng ngày
đầu tiên ở Washington, không ngủ được, mới 8 giờ sáng tôi đã rời khách sạn đi
dạo phố. Phố vắng tanh vắng ngắt chẳng có ma nào ngoài đường vào một sáng mùa
thu lành lạnh. Đành chỉ biết ghé mũi vào các ô kính của các cửa hàng đang
đóng cửa cho qua thời giờ. Bỗng ánh lên trong khuôn kính bóng vài anh đầu đen
với câu hỏi bằng tiếng Việt: “Việt Nam hả?”. Thiệt vui mừng. Quay lại nhận
liền. Hàn huyên trên đất nước người mới biết ông già già đeo kính trắng là
ông Hùng Lân qua tu nghiệp. Ông hỏi người ngụ đâu tá, tôi cho biết mới tới
tối qua và ngụ tại khách sạn Metropolitain. Ông nhạc sĩ vồn vã: “Ở vậy buồn
chết, tới ở với tụi tớ cho vui”. Vậy là về khách sạn khăn gói quả mướp
dọn…nhà. Chỗ ông Hùng Lân cư ngụ là nhà trọ Harnett Hall. Đây là cái tổ của
dân Việt xa nhà. Có lẽ vì giá rất rẻ. Tôi nhớ hồi đó chỉ có 17 đô một tuần mà
được ăn sáng ăn tối. Ông Hùng Lân và tôi có lẽ hợp số nên thân nhau liền một
khi. Chúng tôi vẫn còn tới nhà thăm nhau khi về lại Sài Gòn cho tới ngày ông
mất vào năm 1986. Khi đó ông khoe tôi là quá may mắn khi tai ông bị rách màng
nhĩ và được y khoa Mỹ vá lại đàng hoàng. Có lẽ vì vậy mà tôi không chất vấn
ông vì sao quên mất chú ve sầu ngày nhỏ của tôi trong bản nhạc “Hè Về”!
Nhạc đã bội bạc với ve sầu, thơ cũng rứa. Bài thơ “Chút Tình Đầu” nổi tiếng
của ông thi sĩ Đỗ Trung Quân cũng phớt lờ tiếng ve kêu khi nói về mùa hè:
Những chiếc giỏ xe chở đầy hoa
phượng
Em chở mùa hè của tôi đi đâu?
Chùm phượng vĩ em cầm là tuổi tôi mười tám
Thuở chẳng ai hay thầm lặng - mối tình đầu
Mùa hè tới bằng màu đỏ chói chang
của phượng vĩ chứ không nghe được bằng tiếng dế hát ồn ào tới 120 decibels.
Đôi mắt lanh hơn cặp tai!
Mùa hè của lũ học trò đực rựa chúng
tôi chẳng care tới hoa phượng dù chúng đỏ tới đâu mà chỉ biết tới các
chàng dế tha thiết gọi tình. Tiếng kêu ra rả thúc dục chúng tôi đi tìm…bạn.
Ngày đó tôi ở Hà Nội. Địa bàn hoạt động của tôi và lũ trẻ hàng xóm là đường
Ngô Thời Nhiệm, đoạn từ ngã tư Trần Xuân Soạn tới ngã tư Hàm Long, nơi có cây
cao bóng cả, ve sầu kêu ra rả mời gọi. Chúng tôi bắt ve sầu đậu trên cây bằng
cách dính keo vào cánh ve. Ngày đó, túi không có tiền, ăn kẹo kéo còn dè xẻn,
tiền đâu mua keo? Chúng tôi “phát minh” ra thứ keo home made, cắt
những chiếc đế dép cũ bằng kếp, ngâm vào xăng cho tới khi thành một thứ keo
dính. Những buổi trưa hè trời nắng chang chang, mỗi đứa vác một cây sào tre
dài, mặt ngẩng lên vòm cây tìm kiếm…bạn. Khi thấy được một chú ve đang vỗ
bụng hát ca, chúng tôi vội phết keo trên đầu sào, nhẹ nhàng nhích đầu cây sào
tới lưng ve, vững tay ấn vào. Chú ve bỗng nhiên bị kéo rời khỏi thân cây giơ
chân quẫy trong không khí. Hạ sào xuống, nhẹ nhàng gỡ ve sao cho cánh còn
nguyên, bỏ vào hộp. Chúng tôi chơi ve bằng cách cột một sợi chỉ vào cổ ve,
đầu dây kia cột vào một thân cây cảnh ngoài vườn. Thỉnh thoảng ra ngắm ve.
Vậy mà thích vì sở hữu được một chú ve cho riêng mình. Mỗi lần đi săn ve, mỗi
tên bắt được khoảng chục chú là mỏi cổ. Cột chục chú ve vào một cây, có khi chúng
bay rối tít dây thành một đám bùi nhùi, ngồi gỡ mà thích thú. Như giải được
một bài toán.
Ve sầu đang lột xác.
Buổi tối trời mát mẻ hơn, chúng tôi
đi săn nhộng ve. Lúc trời nhá nhem là lúc nhộng ve từ dưới đất bò dần lên cây
để lột xác thành ve. Chúng tôi dùng đèn pin soi và bắt những chú nhộng này.
Nói là đèn pin cho oai chứ đèn cũng là thứ tự chế. Ngày đó có những cục pin
vuông vức do quân đội Pháp thải ra, bán rẻ ở chợ trời. Chúng tôi mua về, đấu
dây làm sáng bóng đèn thường dùng cho đèn pin nhỏ xíu. Bóng đèn được gắn vào
đui đèn có hai sợi dây một đỏ một xanh, đấu vào pin sẽ phát ra ánh sáng. Mang
những nhộng ve như những con bọ về, cho đậu vào mùng ngủ. Đêm đêm nằm nhìn
vào đám nhộng trong mùng mà khoái mắt, ngủ thiếp đi lúc nào không biết. Buổi
sáng, khi mở mắt dậy, thấy ve bay vù vù trong màn. Khoái chí như ngắm một đại
hội máy bay biểu diễn! Dính trên vải mùng là những xác nhộng màu ngà bất
động. Vội gỡ chúng ra kẻo bố mẹ trông thấy.
Hè của chúng tôi là những chú ve
sầu. Phượng đỏ chỉ dành cho con gái ướp khô trong những tập lưu bút có ghi
những lời tạm biệt rất cải lương. Trò yểu điệu thục nữ đó chúng tôi chê. Tính
nam nhi được phùng mang trợn má biểu diễn ngay từ thời râu mép chưa mọc. Mỗi
khi mấy bạn gái trong lớp dí cuốn lưu bút xin viết vài câu là chúng tôi vội
biến, trò con gái ai thèm chơi. Cho tới khi bỗng nổi lòng từ tâm trang hoàng
bút xanh bút đỏ cho lưu bút của một bạn gái mình thích. Vậy là giã từ đời
ngây ngô, như một chú ve lột xác lần thứ năm, biến hình từ nhộng thành ve,
bay tíu tít mà chẳng biết bay về đâu.
Ve sầu gắn liền với tuổi thơ tôi. Xa
quê, mỗi khi hè về thèm nghe tiếng ve mà bất khả. Nhưng có một lần tôi nghe
được bài ca của ve ngoài quê hương bản quán. Đó là mùa hè năm 2012, tôi tới
nghỉ hè tại miền Provence của nước Pháp một tuần. Trưa trưa, bắc chiếc ghế
nằm ra vườn olive, lim dim mắt nghe tiếng ve rỉ rả. Cả một tuổi thơ ập
về. Sao bày ve biết tôi ở đây mà theo chân tới chốn xa xôi này. Mở mắt ra,
tiếng ve vẫn râm ran, nhưng đâu có phải ve quê nhà, hồn hơi hụt hẫng. Bày ve
xưa vẫn còn xa lắm.
06/2024
|
