Nguyễn
Đình Toàn, sinh ngày mùng 6 tháng 9 năm 1936 tại Hà Nội. Cựu học sinh Chu Văn
An. Bắt đầu nổi tiếng với tác phẩm Chị Em Hải, sau đó là Con Đường, Ngày Tháng,
Giờ Ra Chơi... Đã cộng tác với hầu hết các tạp chí xuất bản ở Saigon. Tác phẩm
được in ra chừng 20 cuốn, trong đó có 3 tập truyện ngắn, còn tất cả là truyện
dài. Đã cộng tác chặt chẽ với đài phát thanh Sàigòn một thời gian có thể nói là
khá dài, khoảng trên 10 năm. Sau khi giải ngũ, sống bằng nghề viết văn và viết
báo.
QUAN
NIỆM VỀ TRUYỆN NGẮN
Quan
niệm về truyện ngắn của một nhà văn, theo tôi, thiết tưởng, không còn cách bầy
tỏ nào đầy đủ hơn là chính những truyện ngắn của người ấy.
Về
Truyện Ngắn “ĐÊM LÃNG QUÊN”
Thời
gian — Thời tiết, đôi khi đó là những mối ám ảnh lớn lao của con người, cùng với
cái chết.
Đêm
Lãng Quên
I
Không
khí bỗng trở nên nặng nề khó thở. Mùa hè bao giờ cũng bắt đầu như thế. Bắt đầu
bằng những đêm thức khuya hơn của những nhà kế cận, bắt đầu bằng những tiếng nước
chảy xối xả của những người tắm khuya, bắt đầu bằng những đám bụi phủ dày trên
các khung cửa sổ dù đã được phủi hai ba bận mỗi ngày. Sự oi bức đã làm cho lũ
trẻ biếng chơi và hay khóc. Người ta mong đợi những trận mưa. Nhưng đối với một
lão già như ta, cái nóng bức dù sao, cũng còn dễ chịu hơn là những ngày giá
băng (giá băng như cái thành phố xa tít nào ta đã sống những năm khỏe mạnh nhất
của đời mình, đánh bạc thâu đêm suốt sáng, nhưng vẫn có thể gần gũi đàn bà ngay
sau đó, vả lại cũng ngay sau đó, có thể tiếp tục ngồi vào bàn bạc), cái rét cắt
thịt da, mùa đông chỉ cần vô ý vấp chân vào một hòn đá ở ngoài đường, cái đau
tưởng không bao giờ dứt. Mùa đông. Cái mùa đông lướt thướt sương mù, buổi sáng
trở dậy thở khói ra mũi, những đám sương muối dày đặc đến đỗi khi người ta đứng
giáp mặt nhau mà không nhìn thấy, cái lạnh thấu xương làm run lật bật cả chân
tay, cái lạnh và đàn bà, đó có lẽ là nguyên nhân gây ra căn bệnh tê thấp khốn nạn
của ta giờ đây. Sáu mươi tuổi, cái tuổi đã quá già đối với một người Việt Nam,
ta đâu có ngờ ta đã mang theo cả cái thành phố đó (mang theo cả Hà Nội) trong
xương tủy bằng một chứng bệnh. Cái bệnh này thật là bại hoại quá sức. Nó làm
cho ta mất bao đêm không thể chợp mắt. Mỗi cơn tưởng như nó rút gập cả xương sống
lại, cơn đau âm ĩ kéo dài trong suốt mùa mưa, không khí ẩm thấp của những ngày
mưa đã ảnh hưởng dữ tợn đến căn bệnh, các bắp thịt bắt đầu mềm nhũn dưới lớp da
nhăn nheo cứ bóp thắt lại từng cơn làm cho rời rã. Ta đã nghe thấy tất cả cái hắt
hiu tàn lạnh của một đời người, của những đêm mát mẻ trong các cuộc truy hoan,
đỏ đen, tích lại trong máu huyết, bây giờ đang muốn tắt đi cái dư vị cuối cùng,
tắt đi cái chút lửa còn sót mỗi khi cơn bệnh bớt hành hạ, cho ta cái cảm tưởng,
ta vẫn còn chân tay, vẫn còn đời sống, vẫn còn một vài phút rạo rực những ước
muốn, như một vài tia nắng sớm mai chiếu qua những đám mây đen trước khi rạng
sáng, chỉ mình ta thấy lại sự ấm áp, cái buổi sáng rực rỡ và một ngày dài oi ả
chói chang sau đó, là của những người khác, này là của những kẻ khác, ta chỉ
còn những đêm đen, những buổi xế chiều, những sớm âm u, những giờ phút đời sống
đã tự giấu mặt, đã lẩn khuất, đã lẫn lộn, tuổi già như một cơn nước lụt đã dâng
lên tới ngang ngực, hơi thở đã khó khăn, những thú vui đã bị dìm cả xuống vực
thẳm phiền muộn, những nỗi phiền muộn không tên, như những cơn giông muộn màng,
cuốn rít quanh căn phòng đóng kín, bít bùng, căn phòng chỉ còn những đồ vật cũ
kỹ, những tranh ảnh khỏa thân của đàn bà, những người đàn bà Âu Mỹ xa lạ, đối với
ta thật sự cũng chỉ còn như một tờ giấy treo lủng lẳng trên tường, đôi lúc
trong đêm khuya thao thức ta đã bật đèn ngắm nhìn, trong lúc chạng vạng của những
ngày mưa dai dẳng mù trời, hơi nước đã làm cho cả căn phòng lạnh lẽo, ta đã
nhìn gió thổi trên những tấm bìa đó, lật đi lật lại, như những rung động của
cõi ngoài đời sống. Ta đã thu mình trong căn phòng tồi tàn, thở hít cái bóng
đêm ẩm ướt của thứ dục vọng khô khan, làm một lão già cùn mằn, ta đã biến thành
bất cứ đồ vật nào đó trong căn phòng bẩn thỉu hôi hám này, như chưa hề bao giờ
có ta như một người trong đời sống, chưa hề có một tuổi trẻ ta đã trải qua, như
thể trên cánh tay này, ta chưa hề biết đến da thịt, mùi vị của một người đàn bà
nào. Ôi những người đàn bà đã cùng ta sống những phút giây kỳ diệu nhất của
khoái lạc, họ đã trở thành cái gì, trở thành những kẻ xa lạ nào, những đồ vật
thảm thương nào, trong cái mùa hè oi ả này, trong cơn mưa thác đổ này, trong
cái đêm vắng lặng mà chắc rằng tuổi trẻ ham hố đang đắm chìm trong các thú vui
như một chiến thắng, có bao giờ nghĩ tới, sẽ có ngày, họ sẽ như ta, ngồi ngó
nhìn bóng tối, gậm nhắm nỗi chua cay của mình. Tuổi trẻ, đó thực là một điều mỉa
mai. Nhưng ta sẽ không hé răng về điều này, nếu không, sẽ không tránh được bọn
trẻ nghĩ rằng ta ghen tuông với tuổi trẻ của họ. Tuổi trẻ, đó chỉ là một cái
vươn vai sau một đêm vui thú. Các con cứ việc vui chơi. Tình ái là một lầm lẫn
buồn thảm nhất, nhưng cũng không còn một lầm lẫn nào đáng phạm hơn.
Mùa
hè. Chỉ tội nghiệp cho mấy đứa trẻ. Mụn nhọt đầy người. Ta đã thức nhiều đêm,
thêm những đêm không ngủ được vì nóng nực cũng chẳng sao. Mùi ẩm mốc nhờ cái
mùa khô nó sẽ bớt đi. Ta có thể thở dễ dàng hơn, mặc dù sự mệt nhọc đã làm thêm
lười biếng. Cái mụ già quét dọn phòng, không ngớt lời riếc móc ta “bẩn như con
chó”. Nhưng đó chỉ là những lời nói lén. Ở trong cái cư xá này, làm cái nghề
quét dọn những căn phòng, giặt ủi quần áo cho những kẻ độc thân, đó không phải
là cái nghề đáng để chửi những người khác. Đã có lúc trong bóng tối của căn
phòng, ta đã muốn làm cho mụ biết tay, nhưng ta đã không làm nổi việc ấy vì ta
ghê tởm mụ, mụ đâu có phải thứ đàn bà của ta, dù là lúc ta đang sống trong cái ổ
chuột này.
Mùa
hè. Đêm xám như đổ chì. Đêm đục lờ cái thứ ánh sáng bệnh hoạn, nhợt nhạt như những
thây người, thỉnh thoảng vào lúc trở sáng, một làn sương mù rớt trên các ngọn
cây làm cho bầu trời thiếp đi, cũng giúp ta ngủ ngồi một chặp trên ghế, và thức
dậy trong sự khoan khoái của một ngày còn nguyên vẹn, đó là lúc ta có thể đứng
dậy, đến bên cửa sổ, nhìn xuống con phố vắng lặng, tưởng nhớ đến những mảnh đời
đã tan nát của ta, tưởng nhớ tới những khuôn mặt thân yêu ta đã ôm ấp, đã trao
gửi yêu thương, không phải chỉ bằng dục vọng gay gắt của tuổi trẻ, bằng những
hơi thở dịu dàng nhất, bằng làn da tươi mát sau buổi tắm sớm, ta đã đánh thức
nàng dậy nằm nghe tiếng chim kêu dưới những cành cây vừa thay lá, nghe những tiếng
sẻ non líp chíp dưới mái hiên. Nàng là ai trong những buổi sáng hiếm hoi và tuyệt
vời đó của đời ta (một kẻ phóng đãng)? Rất may là trong những ngày về già này của
ta, ta không còn vướng bận về một người đàn bà nào, không có một người đàn bà
nào thuộc về ta, ta có thể sống một mình, dù trong những đêm lẻ loi, cô độc,
không phải ta không có những phút giây thèm muốn đến cay đắng được vùi mình
trong hơi thở của một người đàn bà, như một người đàn bà và như một người bạn của
những ngày bóng xế. Nhưng trong sự khó khăn của đời sống, cái thú vui đó, không
đủ bù lại những cái ngao ngán sẽ phải chịu đựng, già đã buồn, tính già tự nó đã
là một cái gì tiều tụy, thêm vào đó những thiếu thốn sẽ còn làm cho nó trở nên
lố bịch và khó coi hơn nữa. Ta đã cố tránh cho ta phải làm kẻ chứng kiến thảm kịch
của mình mỗi ngày. Người đàn bà của đời ta đã chết. Nàng quá thông minh, (khi
còn sống nàng đã bao lần chứng tỏ điều ấy) đã bỏ cuộc trước khi đi vào đoạn kết
quá khó khăn này. Ta đã khóc và đã quên nàng trong những thú vui tìm thấy của kẻ
độc thân lần thứ hai. Những thú vui cuồng bạo, gấp gáp, của một kẻ tự thấy mình
được tự do trở lại (đã bao giờ nàng làm cho ta thấy ta đã mất tự do vì nàng?),
tự do trong một lúc tuổi già đã gần kề, vài ba sợi tóc sâu mỗi lần nàng nhổ cho
ta tố cáo tuổi già sắp sửa, có phải? Đó là hai lý do thúc giục ta sống vội
vàng, ta chẳng kịp yêu ai ngoài ta, ta chẳng kịp nhận ra cái thành phố đã nuông
chiều ta bằng những thời tiết và mùa màng của nó, cũng như nàng, chỉ mãi tới
lúc mọi sự đã cằn cỗi hết, ta mới nhận ra nàng đã tốt với ta, cái thành phố tuyệt
diệu đó, đã chiều chuộng ta biết chừng nào. Ta đã bạc bẽo, và bây giờ là cái
giá phải trả, dù ta có ương ngạnh không muốn nghĩ như thế.
Mùa
hè thúc giục trong những đêm khuya trở dậy mò mẫm trong căn phòng, nhìn thấy
đôi vợ chồng trẻ ở căn phòng đối diện, cách một khoảng sân, cặm cụi với công việc
đó, sau khung cửa mở rộng. Đêm quá nóng nực, và họ không thể tưởng ta là con ma
xó có thể thức vào lúc đó đề rình mò và nhìn thấy họ. Dưới ánh sáng xanh nhợt
nhạt của những vì sao, sau khung cửa mở (mở ra cái thế giới đã đóng lại với ta)
những gì ta nhìn thấy, trong bóng tối và trong thứ ánh sáng không đủ thành ánh
sáng đó, không ngờ còn xúc động ta tới tận cùng cơ thể. Không, không phải chỉ
là cái ham muốn thông thường của dục vọng, nhưng hình như nó đã làm rung rinh cả
nỗi bi thương bưng kín trong lòng ta cùng với cái chết. Mãi tới lúc họ đã làm
xong cái công việc đó từ lâu, đã trở dậy mặc lại áo quần, người đàn bà với bộ
quần áo đen tay ngắn và người đàn ông với bộ quần áo màu vải lẫn với bóng đêm
không thể phân biệt, có lẽ là màu xám hay màu xanh nhạt, ta mới nhận ra cái
thân thể bạc nhược của ta mỏi cứng, đó cũng là lúc ta có thể ngó mặt ra khỏi tắm
màn che thấp nơi cửa sổ, đón những trận gió ẩm sương thổi từ phía bên kia mái
ngói tới, làm mát bộ râu lởm chởm của ta, một cơn khoái cảm thực sự, chạy suốt
thân hình ma dại của ta, làm ta muốn khuỵu xuống.
Đời
sống đối với ta bây giờ, như mùa hè, như tất cả những mùa khác, chỉ còn một điều
đáng chú ý, đó là thời tiết. Một ngày trời lạnh. Một ngày trời nóng. Một đêm trở
gió, cái xao xác của sự đổi thay thời tiết (mùa màng) rỉ rắc trong đêm khuya
mang theo cái rời rạc, tan rã của đời ta, trút nó ở một nơi xa thẳm nào, ta cảm
thấy rõ ràng đời sống rút đi khỏi ta như một mực nước (con nước có lúc đã tràn
lấn vào ta như một cơn lụt, bây giờ rút đi) ta ngó nhìn những cánh tay ốm tong
teo, ta ngó nhìn ta như một con vật ốm yếu, sáu mươi tuổi, đó là lúc mọi tiếng
động của đời sống đều mang ý nghĩa báo hiệu, không phải mùa hè, mà chính là mùa
xuân, cái mùa khó sống nhất của những kẻ già, đời sống treo lủng lẵng trước mặt
ta cùng với những tiếng nói không thể thốt, nói với ai, nói cái gì, đời sống
câm lặng dần trong miệng, đời sống chỉ còn là những tiếng nói, những tên gọi
lúng búng trong cổ họng, và mất dần như chạy giật lùi về phía sau, khi tuổi già
phi nước đại tới phía trước, những tiếng nói không thể dùng đến nữa, quay tít
như những chiếc chong chóng trong trí tưởng mệt nhoài, căng thẳng của ta, làm lộ
ra những ý nghĩa nhạt nhẽo, buồn tẻ, đau lòng nhất, đúng hơn những tiếng nói đã
nhả hết ý nghĩa, chỉ còn lại như những cái xác chết, những cái xác già nua, những
tiếng nói ta thì thầm nhắc lại, ngượng ngùng không thành tiếng, như học lại làn
thứ hai, chẳng còn một tác dụng nào đích thực, chỉ có thời tiết, nóng nẩy khô
khan, hay lạnh lùng ẩm ướt, cho ta nhận ra đời sống bên ngoài và đời sống trong
ta còn có thật, những bực thềm ấm áp, những bãi cát bỏng rãy chân tay, những rạng
đông nồng nàn cây cỏ, những tiếng chim kêu thảng thốt ngoài hiên, những hồi
chuông rộn rã đưa các linh cữu, những buổi chiều ngụp lặn trong các cuộc vui cố
tát cạn hắt hiu giữa ánh lửa của sức lực gần tàn, tất cả những thú vui, kỷ niệm
tưởng tượng và biến chuyển của đời sống đó, trộn lộn trong ta như một giấc mộng
kinh hoàng những sự thật đang biến dễ dàng thành cái giả, và cả cái thật lẫn
cái giả đó kéo lê trong những đêm khô héo của ta, nhưng chưa chịu thổi tắt những
cây nến cắm trên quan tài ta nằm đây đã nghe thắp dậy trên đầu… Những cây nến
người ta đã thắp trên đầu áo quan cho nàng, ta đã thổi tắt như một lời vĩnh biệt
ta đã nói với nàng đêm ta ngồi canh xác. Những cây nến đã dập đi, khi bước ra
khỏi nhà, khi dời khỏi Hà Nội, như một lời giã từ im lặng tàn nhẫn.
Mùa
hè bắt đầu bằng những tiếng chuông đồng hồ lanh lảnh trong đêm khuya, bằng tiếng
dế rúc từng chập lúc sẫm tối, bằng tiếng ve rộ từng hồi trên những cành cây
cao, và thật là thảm thương cho lão già như ta đổ những giọt mồ hôi vô ích. Vô
ích như một đời lang thang. Vô ích như tấm thân ma dại vẫn chưa thỏa những ao ước
kỳ cục, những ao ước không thành nổi những ao ước, những giọt mồ hôi rớt trên
mi mắt xót, làm giấc ngủ đã khó khăn càng không đến nổi. Những cơn mưa không thể
mưa xuống làm cho không khi càng trở nên oi nồng, biến thành những hơi nước
nóng bám trên da thịt làm cho muốn phát điên.
Mùa
hè bắt đầu bằng những tiếng đàn của mấy đứa trẻ mới lớn tập ca vọng cổ những
đêm khuya, rời rã, buồn tẻ. Mùa hè cũng bắt đầu, thực sự bắt đầu, một buổi tối
cả khu xóm bị cúp điện, đứa con gái làm cái nghề kỳ cục trong xóm, đến gõ cửa
phòng ta, xin một que diêm để thắp cây đèn dầu đang cầm trên tay.
II
Khi
con nhỏ gõ cửa ta không thể nào đoán ra nó, mà tưởng là mụ gác dan đến quấy rầy,
mụ lại sắp la lên về cái mùi hôi hám mụ ngửi thấy, làm như ta là một lão già
không còn mũi nữa (bao giờ mụ chả thế), lại còn phải gõ cửa nữa, cứ vào đi thôi
chứ.
Nhưng
khi nghe tiếng vặn cửa có vẻ rụt rè, ta đã biết không phải cái bộ mặt đáng ghét
của mụ sẽ ló vô, mà đó là một người khác.
Trong
cái bóng đêm đen kịt của một cơn giông nín nghẹn, trận mưa đã không thể nào đổ
xuống, đứa con gái hiện lên giữa khung cửa như một khối đen đặc, một mùi vị
khác lạ, cái mùi vị chỉ những kẻ sống bao năm một mình như ta, mới có thể nhận
biết ngay.
Con
nhỏ đứng sững lại giữa khung cửa, có lẽ mắt chưa quen với bóng tối, nó la, sao
tối thui vậy ông nội. Vậy ta phải thắp đèn lên để đón mày sao.
Đứa
nào đó? Tôi đây mà. Tôi có cây đèn đây. Ông nội có lửa cho con xin một chút.
Nó đứng
thẳng giữa cửa một tay giơ cây đèn lên cao. Từ trong nhìn ra, bóng của đứa con
gái cắt lên cái nền đen đục của khung cửa như một bức tượng nặng, tóc xõa trên
tấm áo trắng ngắn, màu quần đen lẫn với bóng tối. Cái bóng nặng chặn ngang những
cơn gió nòng nực thổi tới làm cho hơi thở của ta trở thành khó khăn hơn, có một
chút gì đó đã làm lẫn vào không khí, cái không khí lạnh nhạt ta thở hít mỗi
ngày, làm cho nó trở nên cay sè, mùi phấn, mùi nước hoa rẻ tiền. Một thứ mùi vị
đã xa cách hẳn ta, như một tấm áo cũ làu ngày mới được giở ra, hương vị đã phai
nhạt đó lại trở nên gay gắt. Nó không gợi nổi lên một hình thù nào rõ rệt,
nhưng cũng không xóa hết được những gì nó vừa chợt khơi lên đó (một kỷ niệm, một
quá khứ, sự khổ đau, hạnh phúc) tất cả đều đã mờ nhạt như chút hương còn sót lại
ở trong tấm áo, mùi mốc meo làm se thắt ruột gan, một nắm tro tàn bị gió thổi
làm xao động tưởng như vẫn còn một chút lửa nóng bên dưới, nhưng thật đã nguội
lạnh từ lâu. Cái mùi ta ngửi thấy đó cùng gần giống như cái hơi lửa giả dưới
đám tro tàn, lửa đã đốt thành tro, nhưng lửa cũng đã lìa khỏi tro, lửa đang
cháy ở một chỗ khác, tuổi già như một nắm tro tàn, tuổi trẻ… Sao? ông có quẹt
cho cháu xin một que đi. Con, tôi, cháu, ông nội, con nhỏ lộn xộn quá. Thì hãy
để cho ta tìm xem đâu đã chứ. Nó là con nhỏ ở căn buồng phía bên phải, cuối
hành lang.
Nó
làm cái nghề ta nghe nhiều người (những mụ đàn bà rổi hơi), bàn tán. Nhưng đó
là việc của nó. Nó cũng phải tìm cách để sống chứ, tiền ăn, tiền thuê phòng, tiền
quần áo. Tiếng nói của con bé nghe bẹt và chậm khác hẳn với dáng dấp tròn trịa
và nhanh nhẹn của nó.
Khi
không nó bỗng cười rú lên, trời đất, làm gì mà lò mò như con ma đói vậy ông ngoại.
Hừ, từ ông nội bây giờ bay lại muốn ta thành ông ngoại mày nữa. Tiếng cười ré
lên, rún rẩy trong cổ họng, có lẽ cả người con nhỏ đang rung cả lên.
Cùng
với tiếng cười ấy ta lại ngửi thấy rõ ràng quá sức cái mùi thơm cay kỳ dị làm
ta cay đắng. Nỗi cay đắng, hình như đến cái tuổi sáu mươi của ta chỉ còn có nỗi
cay đắng là có thể tiết ra một cách dễ dàng, trong khi mọi thử khác đều đã trở
nên trì trệ, khô héo, khắc khổ.
Cái
cơn giông bị hơi nóng đè nén, thỉnh thoảng vẫn lọt tới những lọn gió mát hơi nước
của trận mưa đang chờ đổ xuống, thổi lọt vào trong phòng, không lối thoát tẩm lẫn
cái mùi thơm luồn hẳn vào trong người ta, làm lơi dần chân tay, trong một phút
ta bỗng cảm thấy già sọm hẳn (một kẻ nào đó đã nói: Già là một chứng bệnh không
chữa được) không còn một hy vọng nào đáng kể, cái mùi thơm đánh thẳng vào khứu
giác ta như một chất độc làm thương tổn, một nỗi tuyệt vọng thanh bình, bởi ta
không thể còn một phản ứng nào chống trả, chỉ còn một bộ tịch oai nghi, lạnh lẽo,
một bộ tịch cho tất cả mọi trường hợp.
Tiếng
lóc xóc của bao diêm ta cầm, con nhỏ nghe thấy, nó nói, cụ đưa cháu quẹt cho.
Ta bật que diêm, lửa bật lên nhưng lại tắt. Tay bố run lật bật thế sức mấy quẹt
được. Vậy mày cầm lấy mà quẹt.
Cày
đèn được châm lên. Thứ ánh sáng chập chờn của ngọn lửa soi sáng lần lần căn
phòng, căn phòng như một chiếc quan tài đóng kín, thứ ánh sáng hiu hắt này đã
lâu ta mới lại nhìn thấy, thật là kỳ quặc, đứa con gái đặt cái hộp quẹt xuống
bàn, giơ chiếc đèn lên cao ngó nhìn quanh quất căn phòng, từng góc một, mọi thứ
nó trông thấy hình như đều làm nó ngạc nhiên, có gì đáng ngạc nhiên. Một chiếc
tủ, một cái bàn, một cái giường, hai chiếc ghế để mỗi chiếc một góc nhà, những
quần áo cũ bẩn, giày dép vứt mỗi chiếc một nơi, đã đành ta không có thì giờ xếp
chúng gọn gàng, có thế con mụ gác dan nó mới có dịp rủa lén ta chứ, cái nhìn của
nó cuối cùng dừng lại trước ta, có cái gì mà con cười, con nhỏ đẹp hơn ta tưởng,
nghĩa là ta muốn nói nó đẹp hơn những lần nó ăn mặc đàng hoàng để đi đâu đó qua
cửa.
Có lẽ
nó vừa tắm xong, tóc gội còn ướt, những giọt nước chảy thấm xuống áo chưa khô kết
thành những chấm tròn, hai mắt tối đen trên gò má cao, già là lúc người ta cảm
thấy mọi người đàn bà đều đẹp thật, bố ở có một mình thôi hả bố, không trả lời,
ngọn đèn bóng ngắn đó, có lẽ là ngọn đèn ta vẫn thường thấy để trên mặt những
chiếc bàn con ngoài tấm màn che giường của những đứa con gái làm nghề tương tự,
cái thứ ánh sáng âm u bệnh hoạn đó, đôi khi, làm cho kẻ tồi bại đến như ta (ít
nhất là trong những phút nằm cạnh ngọn đèn đó) phải rùng mình khiếp sợ, đó là
lúc đời sống không còn phải che đậy gì nữa, đời sống được đẩy lên cao nhất, đó
hình như cũng là lúc nó sa xuống thấp nhất, khoái lạc đôi khi làm tủi nhục thân
xác, cái thứ tủi nhục im lặng, âm u, như hai thân xác xa lạ sáp lại với nhau
trong yên lặng, mỗi đứa theo đuổi mục đích riêng, trong bóng tối lung linh của
ánh lửa chiếu qua chiếc màn che, mọi thứ nhìn thấy không còn ra hình dạng gì nữa,
đời sống như một tấm lưới mịt mùng chụp xuống tha hồ cho các con giãy giụa, vẫn
ngọn đèn đó soi tỏ ta trong vẻ già nua lúc này (ngọn đèn khác), ta giơ tay lên
xoa bộ râu đốm bạc nháp cứng, đứa nhỏ cười thành tiếng, sao ông để giường nệm của
ông bừa bộn thế ông, thì ta làm gì có thì giờ dọn, cháu thấy ông ngủ cả ngày
mà, ông có làm gì đâu, ta không làm gì thật nhưng ta không có thì giờ, ông lười
thế không trách cái bà già ấy kêu ông hoài, hừ, mụ lại đi nói với em sao, thì
có ai mà bà ấy không nói.
Đứa
con gái tự ý cầm cây đèn đi lại phía trước cái tủ thấp đựng quần áo đặt lại chiếc
lọ hoa (vật đẹp đẽ duy nhất của căn phòng) bị gió thổi lật từ bao giờ, chút xíu
nữa thì nó rớt bể của ông còn gì.
Nó dừng
lại trước tấm hình (khỏa thân) ta đã lấy đâu đó trong một cuốn lịch, một tờ
báo, treo trên tường, ta phải chờ xem nó nói gì về tấm hình này, nhưng con nhỏ
không nói gì hết, nó đã quá quen với những tấm hình như thế hay không để ý đến
tuổi già của ta?
Ông
không có con sao mà ông ở một mình? Không, ta không còn đứa con nào. Đáng lẽ ta
sẽ không trả lời con đâu, nhưng không sao nói với con cũng như nói một mình vậy
thôi. Không còn? Vậy là ông có con nhưng họ đã bỏ ông hả? Ừ, ta có hai đứa con
trai. Nhưng chúng đều đã đi trận và chết cả. Trời đất. Ông để con xếp lại cái
giường này cho ông. Ông bừa bộn thế này ông còn khổ hơn nữa. Ai nói với mày là
ta khổ? Thì cứ trông cái giường mà ngốt lên thế này ông có mệt, ông cũng không
muốn nằm xuống nữa. Thế mà không khổ à? Con nhỏ lí lắt đi lại lăng xăng xếp lại
tấm chăn, kéo lại tấm vải trải giường cho phẳng phiu, đập đập trên mặt giường,
rũ mấy cái gối, xếp ngay ngắn đâu đó, đầu giường, cuối giường, cây đèn, cây đèn
nó đã để lại lúc nào trên mặt bàn cháy thẳng ngọn lửa, màu vàng khè của ánh lửa
rọi cái bóng to lớn của đứa con gái choán kín một góc tường. Ông thấy không,
trông cái giường gọn ghẽ thế này có phải ông còn muốn ngả cái lưng xuống không?
Cái
mùi lạ lùng ta ngửi thấy lúc nó đứng ngoài cửa, bây giờ nó vào hẳn trong này, lại
biến mất. Ta thử hít hít mũi vẫn không thấy. Con bé, ta đâu muốn con làm đứa
con ngoan của ta. Đừng đóng cái vai trò kỳ cục đó.
Cháu
cũng như ông, ở một mình mãi cũng chán. Nhà cửa của cháu lắm lúc cháu có thiết
dọn dẹp gì đâu. Nhưng thấy ai ở không gọn gàng cháu lại thấy ngứa mắt. Ông trả
tiền bà già hàng tháng ông phải bắt bà ấy lo sắp xếp nhà cửa cho ông chứ.
Nó
rúc lên cười, hay ông mê bả rồi không dám sai bả nữa?
Con
ăn nói như thế con làm đĩ là đáng kiếp. Nhưng ta cũng chẳng muốn làm đau lòng
con làm gì, ta sẽ chẳng bao giờ nói với con cái ý nghĩ đó của ta đâu.
Mùa
hè năm nay sao nóng quá hả ông? Đêm ngủ như nằm trong cái lò vậy. Nó đi lại nổi
liến thoắng luôn miệng, lấy chân gom lại những chiếc dép, xếp cho có hàng dưới
chân giường, kê lại mấy chiếc ghế cho ngay ngắn, tự ý kéo mấy chiếc ngăn tủ,
tìm một ngăn kẻo trống nhét đống quần áo bẩn quơ trên giường vào. Ông coi, thế
có phải cái phòng của ông nó thoáng hơn không. Phải tới lúc đó ta mới chợt nhớ
ra, đời sống của ta dường như đã dừng lại trong chốc lát.
Đã từ
lâu, ta đã ngồi ngắm đời sống, và đời sống diễn ra dưới mắt ta trong sự ngó
nhìn yên lặng đó, diễn ra lặng lờ như ở bên kia một tấm kính trong, không còn một
hoạt động nào bên trong nữa, ta muốn nói phía bên này tấm kính. Đứa con gái đã
lạc vào cái chỗ kín bưng của ta bên này và khua động lên, làm ta không còn kịp
nhận ra phương hướng của mình nữa.
Sự đổi
thay đột ngột này làm ta ngỡ ngàng thật sự (già là một cách tập sống lại). Những
đứa con bất hạnh của ta giá đừng chết đi, có lẽ nó đã giúp ta khỏi thất thế
trong cái vùng khô cứng này. Hình như từ lúc đứa con gái xuất hiện ở trước cửa
phòng, ta đã muốn nói với nó một điều gì đó, nhưng nó đã di chuyển, cử động
nhanh hơn trí tưởng của ta làm ta phải dồn cả sự chú ý theo dõi nó, đến nỗi
quên mất điều ấy. Bây giờ ta muốn nói lại thì mọi việc đã sai lạc quá xa rồi,
quá xa sự thuận tiện để ta có thể mở miệng nói với nó điều đó.
Ta
phải lần lại sợi giây từ đầu. Ta muốn nói ta có tiền, con cần tiền, ta… Một cơn
gió thổi bung hẳn cánh cửa sổ bên ngoài đập vào tường một tiếng chát chúa. Đứa
con gái ngồi lọt vào chiếc ghế nó vừa kê lại, đưa mắt nhìn ngó căn phòng, vẻ đắc
ý. Ngoài khung cửa, phía bên kia những nóc nhà, bầu trời chi chít những sao,
trông như ngã thành màu xanh, những vì sao lấp lánh sau làn mây mỏng như được
phủ đều bằng một lớp khói, bầu trời xanh đục, không thể phân biệt được chiều hướng
của các tia sáng, ở những quãng tối hơn, mảnh trời trông tím sẫm, nhưng ánh
sáng vẫn chiếu lọt chung quanh khe viền của những đọn mây nhỏ.
Ta
phải nói với nó như thế nào đây. Một lão già như ta, nếu ta có thể bắt đầu được,
bằng không sẽ là một điều khó coi, tuổi già, trước hết, đối với ta là một ngăn
cấm, các con ta đã chết, ta có cần làm gương cho ai, ta có cần phải sống như mọi
lão già khác, nghĩa là sống như một cái xác còn cử động được?
Mùa
hè, cái mùa nóng nực này càng lúc càng khó thở, chỉ còn một cách, con nhỏ đáng
lẽ phải đọc được ý muốn của ta, mọi sự sẽ diễn ra một cách dễ dàng, nhưng vẻ
già nua là một cách lừa dối, cái miệng thoa son của con bé hé ra hơi quá… những
chiếc răng trắng nhỏ phản ánh ngọn lửa bắt đầu lay động, làm cho cái cười của
nó càng thêm ma quỷ, không, ma quỷ đã đột nhập vào cái thân thể tàn rụi của ta,
sự ham muốn không hơn ngọn đèn leo lét, nhưng cháy bỏng đến làm ta muốn tự bóp
cho tắt hẳn đi, cho đêm tối thật sự mù lòa.
Tắm
áo mỏng lượn vòng trên hai cái vai mềm và đầy của nó, bó sát cái eo nhỏ, từ đó
chảy lảng mướt màu vải óng ánh của chiếc quần lụa đen, màu vàng của ánh lửa bám
trên những chỗ mặt vải bị uốn cong, những nếp vải xếp lại dọc theo hai bên cạnh
sườn, và hai vạt áo tẻ ra bên bụng bắt đầu từ chỗ cái khung cuối cùng. Trong một
phút con nhỏ bỗng im phắc như một pho tượng. Có lẽ nó đã linh cảm thấy một việc
gì. Có lẽ nó ngạc nhiên vì chợt nhìn thấy cách sống của một lão già như ta.
Không,
có lẽ con không hiểu được, không bao giờ có thể hiểu được nỗi cay đắng trong
lòng ta, không phải chỉ là sự nặng nề trong một cái thân đã tàn tạ nhưng chưa
thỏa, mà vì ta còn muốn hút lấy cái đời sống còn đầy nơi con, cái đời sống ta
đã kiệt quệ, cái đời sống chỉ có thể lấy từ một người khác, cái đời sống không
còn thể truyền tiếp nữa, như con ong hút lấy mật của một bông hoa, điều đó chắc
con không biết được, đời sống ta bây giờ như ngọn đèn cháy trong không…
NGUYỄN
ĐÌNH TOÀN
(Nguồn
: vietmessenger.com)
