Tuần này tôi đi tiễn một anh bạn đồng tuế vừa nằm xuống. Gọi là đồng tuế nhưng anh nhỉnh hơn tôi một tuổi. Thấy anh nằm thảnh thơi, bạn bè mừng cho anh. Mừng vì anh chỉ bị cảm có một tuần rồi nhẹ nhàng ra đi. Đi như vậy là phúc. Mấy ông bạn già ai cũng khen vậy. Cái chết hình như thân cận với những người đã quá luống tuổi. Họ đã nhờn với anh thần chết. Nhớ: Nguyễn Xuân Hoàng những ngày cuối của căn bệnh ung thư cột sống đã nhắn tin cho tôi: “Tao không sợ chết, chỉ sợ đau”.
Căn phòng đông
đảo người đưa tiễn. Bạn học, bạn chơi, bạn tù, bạn văn gọi nhau ơi ới. Ông thì
tì người vào cây gậy, ông chập chững trong chiếc walker, ông lết lết trên thảm ngả nghiêng như người đang trượt patin. Chuyện trò rôm rả quên hẳn ông bạn
đang nằm trong sáu tấm ván thiên. Lâu rồi không gặp nhau, chỉ rình khi có một
ông “hy sinh” mới cất công ra khỏi nhà. Chúng tôi tới tuổi chỉ còn gặp nhau tại
nhà quàn. Để tiễn người vượt cõi.
Từ nhà quàn về,
tôi nhận được cuốn Ngôn Ngữ Đặc Biệt “Tưởng Niệm Họa Sĩ, Nhà Văn, Nhà Thơ, Nhà
Báo Khánh Trường”. Cầm trên tay cuốn báo dày gần 300 trang thấy hụt hẫng. Vậy
là bạn ta đã ra đi được ba tháng. Nhớ những e-mail
tán hươu tán vượn của gần 100 ngày trước. Thường mỗi sáng, mở iPad là thấy tin
nhắn của chàng. Vui ít, chán nhiều. Bạn ta đã thách thức thần chết từ nhiều năm
nhưng vẫn phải sống nhăn răng để càm ràm. Nay mới tới giờ anh cầm lưỡi hái làm
việc. Anh chàng phải mất ba tuần vất vả mới hái được con người coi trời bằng
vung, bệnh rề rề cũng coi như pha. Nhưng những người thân đã không có được cái
dũng của anh bạn. Trong bài “Cha Tôi”, cô con gái út Annie Nguyễn Trường An đã
viết: “ Những năm tháng cuối tuổi thơ của
tôi là một khoảng thời gian mơ hồ. Một sự pha trộn giữa tuổi dậy thì, sự tách
biệt của tuổi mới lớn và Mẹ cố gắng hết sức để che chắn, bảo vệ tôi khỏi những
điều tồi tệ nhất mà hóa trị gây ra cho Ba. Ban đêm, tôi có thể nghe thấy tiếng
Ba nôn mửa và tiếng Mẹ lục đục đóng cửa phòng ngủ để tôi không nghe thấy. Ban
ngày, tôi không muốn ở nhà. Tôi thường xuyên đi xa, trốn tránh nỗi buồn của
mình và sự đau đớn ẩn sau cánh cửa phòng ngủ đóng kín của Ba Mẹ. Xe cứu thương
và xe cứu hỏa ghé đến là chuyện thường xảy ra ở nhà chúng tôi. Những ký ức còn
lại của tôi từ thời điểm đó dường như đã bị chặn lại. Tôi không biết nên cảm thấy
xấu hổ hay biết ơn. Dần dần, từng ngày, tôi cảm thấy Ba đang dần rời xa tôi, và
tôi cũng dần rời xa Ông. Ba càng trở nên khép kín, tôi càng dần dần trở nên chấp
nhận sự suy yếu của Ông. Ba càng tránh xa, Ba càng chuẩn bị tốt hơn cho tôi để
tạm biệt”.
Người vòng
trong, ngày ngày thấy thân xác người thân nhão nhoẹt nên bi lụy. Người vòng
ngoài, bạn bè ít tiếp cận với xâu xé của
bệnh tật, tếu táo hơn. Nhà thơ Ngu Yên bá vai bá cổ người ra đi với bài thơ tự
do “Ê, Khánh Trường, Thượng Lộ Bình An”.
Chúng mình già rồi, nhìn rượu đủ choáng váng.
Còn đàn bà xin dâng thư viện quốc gia.
Nghe tao kể hết những lần say cõng nhau nhẹ hơn nghệ
thuật.
Đứa trên ghế bố, đứa dưới sàn nhà, hai tay buông
thõng, ước vọng rơi.
Không có nghệ sĩ chân chính nào không có ước ao bất tử.
Tiếc thay, tao cũng như mày.
Lâu quá không uống, nâng lên, ngửi một ly đỡ khát.
Ê, Khánh Trường, mày đi đâu vậy?
Kể chuyện cũ sao mày không nghe?
Mới đây, biến đâu mất?
Sao bỏ lại đôi giầy?
Đôi giầy bỏ lại,
đôi chân trần đã cất bước đi thật xa.
Người đi xa nhưng bóng còn vướng lại. Nơi bạn bè. Cỡ tuổi Khánh Trường
và bè bạn đồng trang lứa, chuyện đi xa chẳng lấy được một cái nhướng mắt ngạc
nhiên. Đó là chuyện tất nhiên, như thở.
nghe bạn dai sức thần tiên
rút ống thở vẫn hồn nhiên mấy ngày
nỗi mừng ta bị thổi bay
chợt buồn như chính ta đây qua đời
(Luân Hoán)
Khánh Trường tỉnh
bơ khi bệnh, dùng dằng khi mê man. Anh là một địa chỉ oanh kích tự do của bệnh
tật. Thường thì con người buông tay trước sức công phá của những thứ nhỏ nhít
như vi trùng vi khuẩn nhưng Khánh Trường vẫn bướng bỉnh “nhảy dù cố gắng”. Nhà
báo Đinh Quang Anh Thái kể: “Mười ba năm
ngồi xe lăn, mỗi tuần ba lần đi lọc thận, cổ họng bị ung thư đục ruỗng, vậy mà
cho tới tuần lễ cuối cùng phải vào bệnh viện và chìm trong hôn mê trước khi nhắm
mắt xuôi tay, mỗi lần cùng vài bằng hữu thật thân đến thăm anh, anh luôn chỉ
cho xem những bức tranh anh vừa vẽ xong. Anh còn hẹn sang năm 2025 sẽ triển lãm
tranh và ra mắt thơ văn của anh. Bây giờ thì hết rồi”.
Anh mới ra đi
nhưng hình như anh sống giữa đời như người đã ra đi từ lâu lắm. Anh chết từng
ngày, biết mình chết nhưng vẫn ngang nhiên và sôi nổi sống. Có những lúc anh đã
chán nản, than thở với tôi từ xa qua những con chữ nhắn vội, nhưng hình như qua
cơn, anh lại lao vào viết vẽ. Lúc buông tay anh vẫn còn những trang chữ viết dở,
những bức tranh chưa hoàn tất. Sự ra đi sau ba tuần hôn mê tựa như vội vã nhưng
là cái kết ai cũng biết từ trước. Nhà văn Đỗ Khiêm kể: “Khánh Trường bắt đầu bạo bệnh từ
20 năm nay rồi chứ không phải mới. Có lúc nghĩ là anh sắp đi và bàn giao Hợp
Lưu sang cho Phùng Nguyễn. Anh Phùng thì ở xa, đâu đó tuốt phía sa mạc và hôm
đó tôi hẹn anh đến bệnh viện thăm Khánh Trường. Phùng Nguyễn còn mang theo
trong xe ba cái máy vi tính tôi nhớ là IBM Thinkpad. Khi tôi hỏi thì anh nói là
máy mới dọn dẹp sạch sẽ, mang đi bán để giúp Khánh Trường lúc bệnh hoạn. Khánh
Trường ở trong phòng nằm buồn xo, dưới gối có cuốn Hợp Lưu chót lấy ra cầm lật
lật. Nằm viện thì ai vui, tôi biết nói gì, tôi nói “Nhảy Dù, cố gắng!” và Khánh
Trường cười buồn. Cái khoan thai trong dáng của Khánh Trường cũng là ở trước
cái chết. Anh ra đi từ từ trong 20 năm qua và Phùng Nguyễn lại còn đi trước
anh. Giờ này anh vẫn còn đu đưa và vật lộn. Tôi
nghĩ anh ở lại vì đời này còn súc vật làm anh giận chứ qua sông Mê thì
chỉ còn con người và chuyện đó dễ rồi. Tôi lại nói “Nhảy Dù cố gắng!”’.
Khánh Trường
như chẳng sống trong cõi u trọc này từ lâu. Nhà nghiên cứu Nguyễn văn Sâm, từ
khi dọn nhà về Cali đã thường hay ghé thăm Khánh Trường. Tới thăm anh thường có
chút quà mọn. “Tôi để gói quà nhỏ đâu đó
trên bàn bếp, Khánh Trường không nhìn tới cũng như không cám ơn, anh coi đây là
chuyện bình thường và đẩy xe lăn ra phòng khách cho dễ nói chuyện… Khánh Trường
vẽ cho tôi hai ba bìa sách… Những lần nhờ đó, người nhờ chỉ cám ơn suông! Có lần
thấy Khánh Trường ở nhà một mình, cô đơn
tuyệt cùng, tôi đưa Khánh Trường tờ trăm đô, anh không cầm mà chỉ nói: “Thôi
ông giữ đi!”, trong cái khoát tay, “Giờ tôi không biết làm gì với tờ giấy đó,
cũng không biết để đâu và quên giá trị của nó rồi”.
Chuyện đi hay ở,
bám hay buông, cũng chẳng làm anh bận tâm. Bạn bè cũng đều rõ như vậy. Nhà thơ
Phan Tấn Hải nhắn với theo người đi. “Bạn
hãy giữ lòng cho thật vui để ra đi. Trang sách cuối của Hợp Lưu bây giờ đã khép
lại. Tay của bạn đã thả rơi ngòi bút và cọ màu. Bạn đã nằm xuống sau một đời lặn
lội. Hãy gối đầu lên những kệ sách ký ức. Đã tới lúc bạn hãy buông xả hết, để tự
thấy đời mình trôi theo dòng sông chữ nghĩa, nơi đã chép xuống những gì đẹp nhất
của thế hệ chúng ta”.
Nhà thơ Thận
Nhiên “gởi theo Khánh Trường”:
giờ thì hết nhậu
hết chửi thề
hết bạt mạng
hết bù khú
hết yêu đương
hết vẽ
hêt thơ hết văn chương
hết hết
Sinh thời Khánh
Trường là người quảng giao. Bạn bè anh chẳng chỉ những người cùng thế hệ mà cả
những người ra đời sau anh một hai thập niên. Tuổi tác nhiều ít, anh cân tuốt.
Và dù già trẻ cách biệt, anh chẳng care.
Nhà thơ, nhà vẽ tương đối trẻ Đinh Trường Chinh gửi theo Khánh Trường mấy câu:
chết đi. Sống lại
sống lại rồi chết đi
sống tận với hệ lụy
để bài tiết
thành chữ / sắc / màu.
người họa sĩ tự phục sinh
đến chung cuộc
rũ sạch
chỉ treo lại một hơi thở ngoài kia.
Cô cháu thân
thiết Nina Hòa Bình, người mang niềm vui tới cho Khánh Trường bằng cách đứng ra
tổ chức buổi ra mắt tập “Thơ Khánh Trường” rất thành công tại nhà sách Tự Lực vào
ngày 30/6/2024, chỉ 6 tháng trước khi anh mất. Đây đúng là một dịp để Khánh Trường
cảm nhận được cái tình mà nhiều người dành cho anh. “’Cái tình’, có lẽ đây là thứ duy nhất còn đọng lại sau bao nhiêu tai
biến, được thua, mất mát. Cái tình của thế gian, của gia đình, của bạn bè văn hữu,
cái tình của người đọc, người thưởng ngoạn, cái tình thủy chung son sắt của người
bạn đời luôn luôn bên cạnh, là lượng máu bơm đầy trái tim, giữ cho chiếc rương
châu báu trong tâm hồn người thơ vẫn tràn đầy, cho vạt nắng vẫn trong, để Khánh
Trường – nhà thơ của chúng ta cuối cùng
vẫn y bản Khánh Trường, bằng cách nào đó, vẫn ngông”.
Orchid Lâm Quỳnh,
con gái nhà thơ Du Tử Lê, có sự thân thiết với các chú các bác, bạn của bố. Tuổi
chưa bao nhiêu đã ra vào nhà thương thăm Mai Thảo, Bùi Bảo Trúc, ông Cảnh phở
Nguyễn Huệ khi bệnh tật thăm hỏi. Nay tới chú Khánh Trường. “Trong miền thơ ấu của tôi, chú Khánh Trường
ngang tàng, hào sảng. Vậy mà có một ngày, bệnh ập đến với chú. Những người thân
xung quanh tôi, có lẽ chú là người đón nhận bệnh tật đầu tiên. Và dù có bao lần
dỗ bệnh, nó cứ ập tới với chú một cách thô bạo, nó giày vò thể xác chú. Tuy vậy,
bạo bệnh không làm giảm đi sự nồng nhiệt với đời, nồng nàn với văn chương, hội
họa. Chú vẫn sừng sững như cây tùng, cây bách, chú ngạo nghễ với đời. Nhưng căn
bệnh không cướp đi của chú sự ngang tàng. Chúng lại càng không cướp đi được tiếng
cười giòn tan…Suốt một tuần lễ, dù có bận rộn với những ngày cuối năm, lòng
tôi, trí tôi vẫn quay về nơi chốn quen thuộc – nhà thương. Tôi không còn sợ nhà
thương., tôi gọi đó là nhà thương. Những năm sau này tôi gọi đó là nhà thương,
chứ không gọi là bệnh viện, vì nơi đây, đã đem đến cho tôi những vết thương, rất
cần thiết trong đời sống. Tôi vào nhà thương để tìm lại tiếng cười của chú. Tiếng
cười với những người của muôn năm cũ. Nhưng cả tuần qua, nơi đây chỉ có sự tĩnh
lặng, tàn nhẫn”.
Người thơ trẻ
chưa bao giờ gặp mặt Khánh Trường nhưng lại thân thiết với Khánh Trường hơn ai
hết. Đó là nhà thơ Phạm Hiền Mây, hiện vẫn sống ở Sài Gòn. Khánh Trường đã in
cho cô nàng sáu tập thơ và tên các tiểu thuyết của Khánh Trường được lấy ra từ
thơ của Mây. Khi nghe tin Khánh Trường đã ra đi, Mây viết: “Dù biết sự ra đi của anh ấy, trước sau, sớm
muộn gì cũng sẽ đến, và đó là lẽ đương nhiên, nhưng với những người mình thương
quý, sao vẫn nghe nhói nơi tim. Đau lòng quá. Anh ước sẽ về nước trời, nơi cực
lạc, nơi không còn nỗi thống khổ, hay anh mong sẽ tái sinh vào kiếp sau, tiếp tục
làm thân người, hả anh Khánh Trường? Nếu làm thân người, mong anh thôi không
còn sinh ra ở một đất nước: triền miên chia ly, nước mắt; triền miên chiến
tranh, bom đạn, hận thù; triền miên đói khổ, buồn lo. Nếu làm thân người, chúc
anh lại một lần nữa cầm cọ, cầm viết, nhưng thôi, không bệnh tật, nhưng thôi,
không viễn xứ. Kiếp sau, đời thiệt vui, anh nhé. Anh đi thong thả. Thong thả
như vừa hoàn tất một cuộc rong chơi, cuộc rong chơi kéo dài bảy mươi bảy năm.
Chiều tàn rồi, hoàng hôn tắt rồi, chân mỏi rồi, về nhà, nghỉ ngơi thôi. Mười
năm làm bạn văn với anh, Mây chẳng gì hối tiếc. Thương quý và nhớ về anh mãi
mãi, anh Khánh Trường ơi!”.
Vậy là Khánh
Trường đã dấn bước. Anh làm chuyện mà anh trù trừ mãi, từ khi bệnh tật bắt đầu
thăm hỏi anh. Anh sống dềnh dàng. Kích thước của anh không hợp với cuộc sống
quanh anh. Bởi vậy anh phá phách. Trong báo chí, hội họa, văn chương, chữ
nghĩa. Từ bao nhiêu năm nay. Hình như anh thấy đã đủ nên bỏ đi. Đi cho người ta
còn tiếc nuối anh. Từ nay, sáng sáng, mở tin nhắn trên điện thoại, tôi sẽ không
còn thấy những dòng chữ bắt đầu bằng “bạn dzàng”, khi chán chường, khi sôi nổi,
khi tếu táo, khi chửi thề, khi văng tục, khi trải lòng cho một cuộc sống từng
ngang dọc nay bó rọ trong chiếc xe lăn. Và tôi hụt hẫng. Tôi thẫn thờ đóng lại
cuốn “Tưởng Niệm Khánh Trường”. Như đóng lại một thời gian dài tôi từng có một
“bạn dzàng”.
03/2025
Website: www.songthao.com