Nhà báo Ngô Vương Toại sinh ngày 12 tháng 4 năm 1947 tại Thanh Hóa. Ông tốt nghiệp đại học tại Sài Gòn năm 1970 và từng có thời gian giảng dạy trước khi bước vào nghề báo. Bắt đầu viết báo từ năm 1967, viết cho nhiều tờ báo như Lập Trường, Sống, Đời, Sóng Thần, Tin Sống, Tìm Hiểu... Sau khi sang Hoa Kỳ vào năm 1977, ông cộng tác với nhiều tờ báo tiếng Việt. Năm 1979, ông cùng với Giang Hữu Tuyên và Nguyễn Đình Hùng sáng lập tạp chí Việt Chiến, sau đó chuyển sang làm việc với Hoa Thịnh Đốn Việt Báo. Đến năm 1985, ông thành lập Diễn Đàn Tự Do.
Năm 1997, ông bắt đầu làm việc tại Đài Á Châu Tự Do (RFA) nhưng đến năm 2005, ông nghỉ việc vì lý do sức khỏe. Ông qua đời vào ngày 3 tháng 4 năm 2013 tại Fairfax, Virginia.
Giang Hữu Tuyên đã nằm xuống, nhưng
thiện chí và nỗ lực đáng ghi nhận của con người họat động sôi nổi này ở mãi với
chúng ta, ở mãi với cộng đồng người Việt vùng Hoa Thịnh Đốn, cũng như với mọi
người Việt trôi giạt ở khắp góc biển chân trời.
Tên
anh gắn liền với tên tuần báo được nhiều người yêu mến tìm đọc: Hoa Thịnh Đốn
Việt Báo cho đến khi anh bị gục ngã vì tai biến mạch máu não vào chiều ngày 4
tháng 11 và nằm hôn mê ở khu cấp cứu bệnh viện George Washington ở Washington
DC cho đến khi khả năng của y khoa đầu hàng .Buổi đầu khó khăn của việc làm báo
ở vùng Hoa Thịnh Đốn
Gần 30
năm trôi qua tính từ tháng Tư năm 1975, ngày nay ở bất cứ đâu trên xứ Mỹ cũng
có người Việt sinh sống , từ nơi có lác đác vài trăm gia đình tới các thành phố
đông đảo hơn hàng trăm ngàn người lập thành các cộng đồng qui mô như vùng Bắc,
Nam tiểu bang California, Houston, Washington.
Bây
giờ đi tới đâu, người ta cũng thấy báo chí Việt Nam nhan nhản, mà qua đó chúng
ta có thể cập nhật hóa được tin tức thời sự nóng bỏng, nắm vững các vấn đề xảy
ra trên thế giới và tin tức các sinh họat trên quê hương Việt Nam.
Nhưng
vào giai đọan đầu lang bạt trên đất người, việc có được một tờ báo để đọc là
một điều thiên nan vạn nan.
Giang
Hữu Tuyên là một trong số những người có ưu tư về ngành truyền thông, và trong
thời gian đầu khi đặt chân lên nước Mỹ, anh đã sốt sắng nghĩ đến một cơ quan
ngôn luận Việt ngữ.
Giang
Hữu Tuyên nay đã khuất bóng. Tôi nhớ bạn và mượn dịp này ôn lại một vài kỷ niệm
làm báo với nhau. Tuy biết sự có mặt của một tờ báo ở xứ người là cần thiết,
nhưng phải nói rõ hơn Tuyên không là người đầu tiên làm báo ở Hoa Thịnh Đốn .
Cuối
năm 1975, thưở người tị nạn Việt Nam mới chân uớt chân ráo tới Mỹ, tờ báo đầu
tiên vùng Hoa Thịnh Đốn mang tên Bút Việt đã ra đời. Nhà thơ Viên Linh chịu
trách nhiệm chăm sóc tờ này, do sáng kiến của một số người cầm bút đến sớm
trong vùng Hoa Thịnh Đốn, Virginia, Maryland cùng thực hiện. Đề nghị làm Bút
Việt là sáng kiến của cựu Tổng Giám Đốc Việt Tấn Xã Nguyễn Ngọc Linh, của cựu
Cục trưởng Cục Thông Tin Quốc Ngọai Nguyễn Ngọc Bích và một số nhà báo từng
sống trong nghề khi còn ở quê nhà đề ra.
Đến Mỹ
trắng tay, không tiền bạc, không vốn liếng, chỉ có một số người có khả năng
nghề báo và thiện chí chung sức nên Bút Việt dẫu có muốn xuất bản đều đặn cũng
không thể làm tiếp số thứ hai. Tờ báo đầu tiên trong hòan cảnh khó khăn đó đã
đình bản sau ngay sau số ra mắt, cũng là số duy nhất, nhưng nỗ lực ban đầu đó
thật khó quên.
Đến
năm 1977, ký giả Phạm Trần và linh mục Trần Duy Nhất sau nhiều buổi họp thảo
luận với một số nhà báo nhà văn khác nữa, đã đồng ý với nhau về việc xây dựng
một cơ quan ngôn luận, đáp ứng nhu cầu muốn biết tin tức của người Việt tị nạn
và tờ Việt Báo ra đời. Bán nguyệt san Việt Báo do ê kíp Trần Duy Nhất- Phạm
Trần ra đời được nhiều nhà báo, nhà văn, nhà thơ đóng góp bài vở, tưởng có thế
sống được lâu dài, nhưng vào thời đó, ngừơi nào cũng sống trong hòan cảnh chật
vật, từ chủ nhiệm Trần Duy Nhất đến Chủ bút Phạm Trần, viết bài, đánh máy trên
lọai máy IBM cũ không có dấu, phải ngồi suốt đêm dùng bút nhọn đánh từng cái
dấu trên những bài vở in ra không có dấu. Máy IBM lúc đó chỉ cho ra một co chữ
không chạy được tít lớn, người làm báo phải bỏ tiền mua lọai chữ to làm sẵn để
cạ từng tít một, mà mỗi bản giá đến 9 đô la chỉ có vài chục chữ, đầu thừa đuôi
thiếu, sau này để tíết kiệm, người lo trình bày phải biến chế, cắt những chữ to
từ các tờ báo lớn, in thành nhiều bản rồi cắt dán để đỡ tốn tiền.
Vào
thời đó, họat động thương mại của cả vùng Hoa Thịnh Đốn còn quá ít, dăm bảy
tiệm tập trung vào khu Clarendon trên đường Wilson ở quận Arlington nên báo
không kiếm đủ quảng cáo, để trang trải chi phí ấn lóat. Cho nên tuy báo bán chứ
không phải tặng không như hiện thời, mà số thu không bù được vốn bỏ ra. Việc
phân phối báo bị giới hạn vì số nhà sách, tiệm buôn Việt Nam chỉ đếm được trên
đầu ngón tay. Những người bỏ tiền túi ra làm báo chỉ thấy từ huề đến lỗ. Cuối
cùng, chính lý do này đã khiến tờ báo phải đình bản vì không còn chịu đựng nổi.
Tôi
được cộng tác với cha Nhất và anh Phạm Trần trong thời gian này, tuy không đều
đặn nhưng cái chết của Việt Báo cũng làm tôi xuống tinh thần không ít. Vì chính
tờ báo đó khích động một không khí hào hứng khác thường. Nó gây khích lệ cho
tập thể người tị nan, lúc đó còn đang lạc lõng, xa nhau có một mối giây liên
lạc thật chặt chẽ. Thời gian đó, công việc sinh kế của chính những người làm
báo cũng chưa ổn định, làm báo chỉ là một thứ nghề phụ chứ trông mong vào đó để
có lợi tức là đều không thực tế, nhiều người phải làm đủ thứ nghề lặt vặt để
mưu sinh mà còn đóng góp để chia sẻ bù lỗ. Sau cái chết của Việt Báo, dường như
ở Hoa Thịnh Đốn không còn có cơ quan ngôn luận nào nữa trong một thời gian,
ngòai tạp chí Văn Nghệ Tiền Phong của nhà báo Nguyễn Thanh Hòang , đã có tên
tuổi quen thuộc và vốn liếng từ hồi ở quê nhà nên đứng vững ngay được.
Việt
Chiến ra đời
Sau
thời gian Việt Báo đóng cửa, cái tụ nghĩa đường nhỏ để nuôi dưỡng tinh thần cho
nhau cũng tan. Ai về nhà nấy và cảm thấy buồn bã, mất mát. Không riêng gì người
viết báo, làm báo cảm thấy buồn mà còn là cảm tưởng của độc giả, vốn được cung
cấp món ăn tinh thần hiếm hoi từ tờ báo.
Tờ
Việt Báo đóng cửa, nhưng có một số người, trong đó có Giang Hữu Tuyên, không
chịu đầu hàng nhanh chóng như thế. Có một hôm, trong lúc tôi đang ngồi viết bài
cho một vài tờ báo xuất bản ở California. Giang Hữu Tuyên và Nguyễn Đình Hùng
tới thăm đột ngột. Câu chuyện giữa chúng tôi là làm báo. Tìm cách ra một tờ báo
khác điền vào sự trống vắng ở vùng Hoa Thịnh Đốn. Tuyên lúc đó đang là người
trách nhiệm thực hiện tờ Cờ Vàng cho một đòan thể đấu tranh. Tuyên và Hùng giải
thích cho tôi rõ, tuy làm Cờ Vàng, nhưng tờ báo là cơ quan ngôn luận của một
đòan thể nên sân chơi không mở rộng đủ cho mọi người, vì Cờ Vàng có mục tiêu
nhất định, cho một mục đích nhất định, phần lớn tin tức bài vở chỉ hướng vào
các mục tiêu dấy động tinh thần và là mối liên lạc trong tổ chức. Khó tỏa ra xa
hơn.
Vào
thời gian đó cách đây hơn 20 năm, chúng tôi đều còn trẻ. Câu chuyện nói với
nhau có lẫn vào trong đó nhiều giấc mộng, nhiều hòai bão nên nói năng với nhau
một cách say sưa. Càng nói chuyện tôi càng tâm đắc, thấy ở Tuyên một ngọn lửa
nhiệt tình, một sự thành thật rất miền Nam, một sự sôi nổi kích thích hiếm thấy
của một con người vốn là một thi sĩ, tác giả của những bài thơ thắm thiết lúc
nào cũng bám lấy ruộng đồng quê hương, lúc nào cũng đầy tràn tình yêu nước, yêu
người.
Tuyên
cho tôi những phấn chấn cần thiết. Tuy thế, tôi đã nhìn ra hòan cảnh khó khăn,
tôi cố gắng thảo luận chừng mực để Giang Hữu Tuyên, Nguyễn Đình Hùng giảm chế
sự cao hứng khi nói về việc làm báo. Cuộc họp mặt đầu rủ rê nhau làm báo không
thành, sau khi cả ba chúng tôi đối chiếu một số thực tế.
Tuyên
và Hùng ra về sau buổi họp mặt đầu.
Nhưng
cả hai rất bền bỉ. Lần đầu không được, họ tiếp tục đến gặp nhiều lần khác. Cả
hai đều gốc quân nhân, cả hai tâm hồn đều đẹp và lý tuởng. Cả hai đều thấy sự
cần thiết phải cất tiếng lên cho những anh em đang nằm trong các trại cải tạo,
của đồng bào khổ đau bị trói cuộc đời trong hầm tối mà như thi sĩ Nguyễn Chí
Thiện đã gọi tên là Hầm tai vạ trong chế độ nghiệt ngã trên đất nước.
Vào
thời gian đó, ngòai việc bơi chải cố ổn định sinh kế, tôi còn có trách nhiệm
đối với Hội Nhân Quyền Vùng Hoa Thịnh Đốn, với những cuộc lên đường xuống đường
đấu tranh cho nhân quyền ở quê nhà, còn khom lưng mỗi tối viết biểu ngữ, họp
hành đòan thể, nhiều điều vướng vít. Nhưng tôi bị giao động mạnh trước tâm tình
của hai người bạn . Tôi xuôi lòng trước các đốc thúc của Tuyên và Hùng. Cuối
cùng chúng tôi quyết định làm việc với nhau, dựng nên tạp chí Việt Chiến.
Chúng
tôi bàn đến mọi khía cạnh về việc ra báo. Nhiêu khê nhất vẫn là tiền vốn để in
báo. Tuyên và Hùng gom góp tiền để dành từ những ngày lao động cũng chỉ được
một số vốn khiêm tốn để có thể đổ vào việc in ấn, cho nên cho dẫu có nghĩ đến
hình thức tuần báo, bán nguyệt san cũng thấy gian nan. Sau nhiều cuộc bàn thảo,
tờ báo được quyết định ra đời dưới hình thức nguyệt san để tiết kiệm tổn phí,
giảm bớt tiền in. Tuy suy nghĩ lúc đầu của bộ ba chứng tôi là làm tờ tuần báo
tin tức, nhưng rút cục, chúng tôi thu hẹp phạm vi tờ báo vì hai lý do: tin tức
về Việt Nam rất cần thì vào lúc đó chính sách bưng bít ở quê nhà đã khiến về
mặt tin tức, họa hoằn lắm mới xuất hiện trong các bản tin viễn ấn hay trên báo
chí Mỹ có thể luộc lại được.
Hai
mươi năm trước, không có Internet, không có Web page, không có bàn máy
Computer, tin đã hiếm mà khi làm xong còn bị nguội thì nhảm quá, nên anh em
chúng tôi quyết định làm một tạp chí văn chương. Lý do thứ hai là vốn ba đầu
của tờ báo này chỉ có chưa tới 3.000 đô la.
Chúng
tôi hiểu rõ giá trị của văn học, tác dụng của văn chương trong hòan cảnh lưu
vong. Chúng tôi hiểu khả năng giữ lửa cho nhau của những ngòi bút đang tản lạc
khắp bốn phương trời. Chúng tôi quan niệm, đứng trước đứa trẻ đang thiếu ăn,
quê hương đang điêu linh, văn chương hoa mỹ không thích hợp và bất lực trước
nghịch cảnh, nên chấp nhận lấy tên cho tờ báo là Việt Chiến, và chủ trương nó
phải là tạp chí Văn Chương Dấn Thân, tiếp tục một cuộc chiến cho nhân quyền, tự
do và dân chủ tạI Việt Nam.
Giai
đọan đó, chúng tôi hy sinh một phần lớn quan niệm nghệ thuật vị nghệ thuật, mà
chú trong đến khía cạnh nghệ thuật vì nhân sinh, đáp ứng nhu cầu thúc bách của
con người. Tạp chí Việt Chiến trổ hoa. Các nhà văn nhà thơ từ góc biển chân
trời tụ về khá đông trên diễn đàn này.
Công
việc của nhóm chủ trương được phân công mau chóng, Tuyên lo mặt ngòai, củng cố
xương lưng cho tờ báo, lo phần trị sự, quảng cáo. Tôi được giao phần nôi dung,
kêu gọi đóng góp bài vở, viết và viết. Hùng lo phần kỹ thuật cho tờ báo. Tạp
chí đề giá một đô la ruỡI, số in giới hạn nhưng phát hành rộng khắp nước Mỹ với hy vọng nó tới tay những người đồng điệu, tạo nên một lớp sóng mới phấn đấu cho
mục tiêu chung: cởi trói cho đồng bào ở quê nhà.
Tạp
chí được hưởng ứng , số ngừơi đóng góp bài vở càng lúc càng đông, nhưng báo bị
thất thu về mặt tài chánh trong khi tiền in không theo kịp. Sau số báo Tết năm
1983, báo bị đình bản.
HOA
THỊNH ĐỐN VIỆT BÁO TIẾP NỐI
Biết
là không tránh khỏi ngày phải đóng cửa Việt Chiến, chúng tôi ngồi lại để bàn
tính lần chót. Tôi bàn với Giang Hữu Tuyên và Nguyễn Đình Hùng nên làm một tờ
báo tặng không, lấy quảng cáo nhiều hơn với hy vọng có chút tiền lời để cứu
Việt Chiến. Kế họach này được thực hiện ngay không chần chừ vì chỉ sau đó vài
tuần, Hoa Thịnh Đốn Việt Báo đã có mặt. Từ lúc thảo luận đến lúc ra đời tờ báo
này, chúng tôi chỉ có một tuần ngắn ngủi để chuẩn bị. Tuyên làm chủ nhiệm, tôi
làm chủ bút. Hùng tuy còn giữ liên lạc đều đặn trong thời gian đó nhưng đã bắt
đầu bận rộn với công việc khác.
Tôi
làm việc với Hoa Thịnh Đốn trong thời gian khỏang 6 tháng nữa thì vì nhu cầu
công việc, qua nhiều thứ phải làm cho nên phải chia tay với Tuyên để giải quyết
việc riêng trong một thời gian khá dài. Giang Hữu Tuyên lúc đó một mình một
ngựa. Tờ báo ra đều và ngày càng dày dặn hơn. Nó trở thành một tờ báo đầu tiên
trong làng báo Hoa Thịnh Đốn mà nay đã có tới 11 tờ.. Trong thời gian đó, lần
lượt có một số nhà báo nhà văn hay các nghệ sĩ thuộc nhiều lãnh vực khác đến
tiếp tay Tuyên như nhà báo Nguyễn Văn Khanh, cố nhà báo Chử Bá Anh, nhà văn
Nguyễn Xuân Hòang, họa sĩ Đinh Cường, nhà báo Lê Thiệp…
Hoa
Thịnh Đốn giữ được lập trường nghiêm chỉnh, cung cách đứng đắn từ đầu cho đến
về sau này tạo được sự tín nhiệm đặc biệt đối với độc giả. Ảnh hưởng của tờ báo
đối với cộng đồng người Việt vùng Hoa Thịnh Đốn rất lớn. Hoa Thịnh Đốn Việt Báo
có chất lượng thông tin cao. Phần thưởng dành cho tờ báo này không chỉ là sự
tin cậy về mặt thông tin mà còn là sự yêu mến dành cho chủ nhiệm kiêm chủ bút
Giang Hữu Tuyên, một con người có sức làm việc mãnh liệt, luôn hài hòa với mọi
người, với đồng nghiệp. Cá tính bộc trực, sôi nổi, vui vẻ của anh tạo cho những
người chung quanh một cảm tưởng nồng nhiệt, tình thân rất đậm đà và một sự
luyến tiếc sâu xa khi anh giã từ chúng ta.
Với
Tuyên, tình nước, tình nhà là điều anh lưu luyến hơn cả. Trong bài thơ Tuyên
sáng tác có tên là Đất Gọi Người Đi, đọan cuối bốn câu tha thiết:
Mai này trong chuyến tàu
thiên cổ
Nếu có người thương tiếc tiễn đưa
Xin hãy rắc thêm vào huyệt mộ
Chút tình hệ lụy núi sông xưa
Virginia,
tháng 11 năm 2004
NGÔ VƯƠNG TOẠI