Nguyễn Minh Nữu sinh ngày 6 tháng 1 năm 1950 tại Hà Nội. Năm 1954, di cư vào Nam và lớn lên tại Sài Gòn. Năm 1968, nhập ngũ và phục vụ trong quân đội cho đến năm 1975. Đến năm 1995 sang Mỹ định cư, sống tại tiểu bang Virginia. Bắt đầu cầm bút từ năm 1970. Trước 1975, thơ và truyện ngắn đăng trên các tạp chí: Văn, Văn Học, Bách Khoa, Nghệ Thuật...
Tại Virginia, sáng lập và giữ vai trò Thư ký tòa soạn Tạp chí VHNT Văn Phong (1999-2001). Đến năm 2025, Văn Phong tục bản và trở thành một tạp chí online. Chủ nhiệm Tuần báo Văn Nghệ Washington D.C. (1997-2012). Thành viên Văn Bút Việt Nam Hải Ngoại Vùng Đông Bắc Hoa Kỳ.
Tác phẩm đã xuất bản: - “Lời Ghi Trên Đá” (2006) và CD “Lời Ghi Trên Đá” - Bút ký “Thương Quá Sài Gòn Ngày Trở Lại” (2007) - Tập truyện Thuồng Luồng Mắt Biếc (2020) - Đất Nhớ Người Thương, bút ký (2022) - Tuyển tập Chút Tình Đọng Lại (2023, bao gồm thơ, văn, nhận định và tranh vẽ. Tập này in chung với các tác giả : Nhac Nguyễn Quyết Thắng, Thơ Phạm Cao Hoàng, Thơ Nguyễn Minh Nữu, Thơ Đoàn Văn Khánh, Tranh Trương Vũ và nhận định văn học của Hoàng Kim Oanh.
LÀM BÁO Ở HOA THỊNH ĐỐN
Định cư tại Mỹ năm 1995. Khi ấy, tôi 45 tuổi. Tôi có 5 năm thơ dại sống ở Hà Nội, có 20 năm đi học, đi lính và sống với Việt Nam Cộng Hòa, sau 1975 có 20 năm lăn lộn kiếm sống với Việt Nam Cộng Sản, tôi còn bao nhiêu năm để sống với đất nước tự do Hoa kỳ nữa đây? Đến Mỹ ở lứa tuổi quá lứa không thể đi học, những đam mê đọc và viết từ thời thanh niên đã tự dấu mình suốt mấy chục năm, một gia đình nhỏ với những đứa con chưa đến tuổi trưởng thành, mọi điều tạm gác lại để lo tương lai cho các con.
Khi định cư tại Hoa Kỳ, niềm mơ ước đầu tiên và lớn nhất của mình là được cầm bút trở lại. Không thể sống toàn thời gian bằng ngòi bút như khao khát, nên tôi tìm kiếm việc làm từ ngành báo chí. Trong vùng, đang có nhiều tờ tuần báo phát hành. Tất cả các tờ báo này đều là tập hợp của các bản tin thời sự, bình luận chính trị và quảng cáo. Trong đó, có 4 tờ báo mạnh, mạnh nghĩa là có nhiều quảng cáo, tờ báo dày và có một phong cách riêng như nhắm vào một thành phần độc giả thí dụ về phụ nữ, về chính trị, về xã hội và về một ngành nghề như nail. Nhưng văn chương hoàn toàn vắng bóng trong các tờ báo này. Bước khởi đầu là tôi gọi điện đến xin việc và bị từ chối vì đã đủ người. Sau đó, thấy một quảng cáo cần người đánh máy tiếng Việt, tôi gọi điện đến xin việc và được gọi tới phỏng vấn.
Người tôi gặp là Lê Khiêm. Khiêm còn trẻ, đang là người cung cấp các bản tin cho các báo Việt Ngữ trong vùng. Sau năm 1975, Hiệu trưởng trường trung học Văn Học tại Đà Lạt cũ là Chữ Bá Anh định cư tại vùng Hoa Thịnh Đốn. Ông hình thành một cơ quan thông tấn, chuyên nghiên cứu và dịch thuật các bản tin quốc tế liên quan đến Việt Nam từ các hãng thông tấn Mỹ, các tư liệu văn học cũ và các sinh hoạt người Việt khắp nơi trên thế giới, đúc kết thành một bản tin mỗi ngày, cung cấp cho những người có nhu cầu đặt mua, và các tờ báo Việt Ngữ làm tư liệu. Khi ông Chữ Bá Anh từ trần, người cộng tác với ông là Lê Khiêm tiếp nối công việc đó.
Lê Khiêm còn trẻ, năng động và nồng nhiệt. Khiêm hỏi tôi có biết đánh chữ tiếng Việt không. Tôi gật đầu. Khiêm đưa tôi một một xấp giấy viết tay, và chỉ cho tôi một cái computer bỏ trống để làm việc thử. Khoảng hai giờ sau, Khiêm ghé lại nhìn qua những gì tôi đã làm, và mời tôi vào phòng riêng trò chuyện. Khiêm hỏi: "Thực sự anh muốn gì? Bởi vì nếu anh đến xin việc đánh máy thì em nghĩ là anh không sống được, Tiền lương lao động đơn giản hiện nay thấp nhất là 4.25 đô la một giờ, còn ở đây, em trả tiền theo số trang đánh máy, giá mỗi trang là 1.50 đô la, anh đánh máy suốt hai giờ và chỉ được có 3 trang. Cho nên em cho rằng anh muốn một cái gì khác chứ không phải muốn đánh máy chữ kiếm tiền".
Tôi nói tôi vừa định cư tại Mỹ hơn một năm. Trước 75 tôi cầm bút viết văn, có làm việc cho một vài tờ nhật báo ở Sài Gòn, tôi yêu thích làm báo chí vì phù hợp với khả năng của mình. Tôi nghĩ tôi có thể đọc, có thể viết và có thể trở lại được cái hào hứng sáng tác tôi có. Nhưng không tìm được công việc từ các tờ báo hiện tại ở đây, và tôi tưởng hãng tin này sẽ có một công việc cho mình.
Lê Khiêm vui vẻ: "Cái công việc ngày xưa anh làm là viết báo chứ không phải làm báo, rất gần gũi với việc biên tập và thực hiện một tờ báo chứ không phải là cặm cụi đánh máy ăn tiền. Anh thực sự có muốn tự thực hiện một tờ báo trong vùng này?". Tôi nói: "Sao làm được khi mới qua Mỹ, tiền không có và vốn liếng Anh ngữ chưa đầy lá mít".
- Không phải đâu, tiền để thực hiện một tờ báo không nhiều và có thể xoay sở được, Anh ngữ rất cần nếu đi vào thị trường Hoa Kỳ, làm báo tiếng Việt lại không quan trọng mấy, anh đang có một thứ mà nhiều người làm báo ở đây không có, đó là Đọc, đó là Nhận Định, đó là Phân Tích và Tổng Hợp. Nếu anh muốn, em có thể giúp anh.
- Bằng cách nào?
- Em sẽ chỉ cho anh cách trình bày một tờ báo, cách nuôi sống tờ báo, địa điểm in ấn, cách phát hành và cung cấp cho anh bài vở tin tức, nghĩa là trọn bộ để có một tờ tuần báo, còn có tìm được quảng cáo hay không là do khả năng giao tiếp của anh, tờ báo có độc giả hay không là do nội dung anh chọn lựa và đưa vào.
Bài toán đầu tiên là với kích thước khổ giấy tabloid, in 2 mầu, số lượng 2000 bản, giá phải trả cho nhà in là 450 đồng. Bản tin thì thay vì phải mua 7 bản tin cho một tuần để chọn lựa, mỗi bản tin 50 đồng thì Lê Khiêm nói em sẽ tính anh mỗi tuần 50 đồng thôi, Giá quảng cáo một trang là 50 đồng. Nghĩa là nếu lấy được 20 trang quảng cáo, còn 20 trang đi bài vở thì mỗi tuần sẽ có được số tiền cho công chọn bài vở, layout trình bày, phát hành báo tới các địa điểm kinh doanh. Nhưng quan trọng và thú vị là được làm công việc phù hợp với năng lực của mình và niềm mơ ước của mình.
Bản tin mà Lê Khiêm thực hiện là sự nối tiếp công việc dang dở của giáo sư Chữ Bá Anh sau khi ông từ trần. Công việc của Chữ Bá Anh là một bản sao của Thông Tấn Xã Việt Nam trước năm 1975. TTXVN là cơ quan của Bộ Thông Tin Việt Nam Cộng Hòa, có tổng biên tập, và đội ngũ hùng hậu các phóng viên thời sự, phóng viên chiến trường, quan sát viên chính trị, dịch giả nhiều ngôn ngữ, hàng ngày có khi phát hành một tới hai, ba bản tin tổng hợp chính trị, kinh tế, thời sự trong và ngoài nước. Ngoài việc gửi tới các báo chí, phát thanh, truyền hình những tin đáng chú ý trong và ngoài nước, còn là cách hướng dẫn dư luận theo một đường lối chính trị. Cái cần nhấn mạnh là, hướng dẫn dư luận, chứ không phải chỉ đạo truyền thông như sau này chúng ta thấy ở trong nước sau 1975.
Thực hiện một tờ báo ở Vùng Hoa Thịnh Đốn, khác với thực hiện một tờ báo ở California, và tất nhiên là khác hơn rất nhiều việc thực hiện một tờ báo ở Việt nam hồi trước 75. Khác như thế nào?
Báo chí ở Việt nam trước 1975, có tòa soạn với Chủ Nhiệm lo đối ngoại, một Chủ Bút hay Tổng Thư Ký lo viết bài, đọc và chọn lựa bài của các bản tin và của các phóng viên gửi về. Có nhiều phóng viên thu thập tin tức, viết phóng sự xã hội, chiến trường, chính trị, thời sự, cộng với những mục thường xuyên mang tính biệt dị của từng tờ báo.
Báo chí Việt Ngữ ở California phát triển từ khoảng năm 1976 với một vài tờ tuần báo với những tin tức thu lượm từ báo chí Hoa Kỳ, những bài vở văn thơ đa số ghi nhớ lại trước 1975, và một số tin tức cộng đồng người Việt. Sau đó càng lúc càng phát triển mạnh mẽ, khoảng thời gian khi tôi làm báo, thì ở California đã có trên 50 tuần báo, ba tờ nhật báo là Người Việt, Viễn Đông, Việt Báo, có tới ba hãng thông tấn thực hiện bản tin hàng ngày và ít nhất là khoảng 5 website tiếng Việt được phổ biến và theo dõi. Báo ở Cali cạnh tranh rất nhiều, dù không thể như Việt nam xưa, nhưng mỗi tờ báo cũng có ít nhất vài phóng viên viết phóng sự về người Việt, và căn bản là có một ban biên tập có thực lực viết bài bình luận thời sự, sáng tác thơ văn và chọn lựa bài vở tin tức giữa trùng trùng lớp lớp những bài trên các bản tin và trên mạng.
Còn làm báo tại Hoa Thịnh Đốn lại khác hơn nữa. Mỗi tờ báo chỉ có một người biên tập, viết bài và nhiều lắm là một nhân viên làm về layout.
Làm tờ báo như thế, nghe có vẻ dễ dàng, nhưng không phải vậy.
Về tin tức, ngoài những bản tin mua có trả tiền để xử dụng chính thức, còn có những tin tức tiếng Việt trên các đài VOA, BBC, RFI và các website tiếng Việt và người biên tập phải đọc tất cả để cân nhắc tin nào thật, tin nào giả, tin nào phù hợp với lập trường tờ báo; về các bài viết, cũng phải tìm đọc mênh mông các bài bình luận, tham luận, nhận định, và sáng tác văn học, để chọn ra đăng trên báo của mình trùng với những điều mình ủng hộ.
Một kỷ niệm sẽ không quên được về làm báo. Đó là thời điểm chuẩn bị để xuất bản. Một số bạn bè trong vùng chân tình khuyên nhủ là suy nghĩ lại. Làm báo là con đường dễ chết, vì thiếu bài, vì thiếu người, vì không đủ tài chính nuôi tờ báo và còn vì sự đánh phá từ nhiều phía như bạn cùng nghề, các thế lực chính trị không cùng quan điểm, vì... và vì... Sau đó, một buổi gặp gỡ với bạn bè, tất cả các câu hỏi về năng lực, về ý tưởng, lòng kỳ vọng, mọi người đều khuyên nên nghĩ lại. Khi quay về nhà, một mình trong đêm vắng, trằn trọc suy nghĩ và quyết định. Tự nhiên chợt nhớ đến một trận đánh trong truyện Tây Hán Chí. Trận đánh giữa quân của Tây Sở Bá Vương Hạng Võ và Phá Sở Nguyên Nhung Hàn Tín.
Trận đánh quyết liệt đó, Hàn Tín lập một trận thế kỳ lạ ngược hoàn toàn với các binh pháp cổ xưa, đó là đằng sau thế trận là một bờ sông lớn, nghĩa là tạo cho quân sĩ một tâm thế chỉ có một đường là đánh chứ không có đường lui. Tự xét về hoàn cảnh thực tế của mình, và nóng bỏng khao khát muốn được sống và làm việc bằng khả năng mà mình còn có được giữa xứ người, tôi bật dậy, dùng bút đen nét lớn viết trên bức tường ngay trước mặt bàn làm việc của mình ba chữ thật lớn: BỐI THỦY TRẬN. Vâng, đó là một trận thế mà sau lưng không có đường rút chạy.
Vùng Hoa Thịnh Đốn lúc đó có 10 tờ tuần báo , mỗi tờ đều có số lượng phát hành 3000 tới 5000 ngàn. Nghĩa là, mỗi tuần, cư dân nơi đây được cung ứng gần 40.000 ấn phẩm tin tức,xã hội, chính trị và giới thiệu các địa điểm kinh doanh, dịch vụ. 10 tờ đó là: Hoa Thịnh Đốn Việt Báo (Giang Hữu Tuyên), Thời Mới Phụ Nữ Mới (Nguyễn Việt Quang), Gió Mới (Nguyễn Hữu Bình), Thủ Đô Thời Báo (Nguyễn Hữu Điển), Văn Nghệ (Nguyễn Minh Nữu), Lẽ Phải (Trần Nghi Hoàng), Sóng Thần (Phạm Bá Vinh), Đời Nay (Trần Việt Tân), Saigon Nhỏ (Ngô Phi Đạm), Thương Mại Miền Đông (Trần Mạnh Vũ).
Về tạp chí văn học thì năm 1996, Tạp chí Cỏ Thơm xuất bản ba tháng một lần do Lưu Nguyễn Đạt làm chủ Nhiệm sáng lập. Tạp chí này sau đó, năm 2003, do Nguyễn Thị Ngọc Dung làm chủ nhiệm trong 15 năm. Từ 2018 đến bây giờ vẫn tiếp tục xuất bản với chủ nhiệm Phan Anh Dũng. Ngoài báo in, Cỏ Thơm còn có một phiên bản online với nội dung đa dạng và phong phú.
Tháng 8 năm 1999. Tạp Chí Văn Phong do Nguyễn Minh Nữu sáng lập và làm thư ký tòa soạn là tờ tạp chí văn học xuất bản háng tháng tại miền Đông Hoa Kỳ. Tạp chí này xuất bản được 17 số. Đình bản năm 2001. Bây giờ tiếp tục với Tạp Chí Văn Phong online.
Tháng 4 năm 2012, trang VHNT Phạm Cao Hoàng ra đời ở Fairfax, Virginia. Đây là một trang mạng cập nhật bài vở hàng ngày với sự cộng tác của nhiều tác giả ở hải ngoại và trong nước. Trong 12 năm (2012-2024), trang VHNT Phạm Cao Hoàng (Tiền thân là Blog Phạm Cao Hoàng) đã giới thiệu và lưu trữ 6650 tác phẩm thơ, truyện, tùy bút, tản văn, tạp bút, biên khảo, dịch thuật, hội họa, nhiếp ảnh, âm nhạc… với hơn một triệu lượt xem. Đáng tiếc trang này đã ngưng hoạt động từ 1.1.2025.
Nguyệt san Kỷ Nguyên Mới xuất bản hàng tháng, số đầu tiên vào năm 2002 do Lê Thị Nhị, Nguyễn Đức Nam, Hồng Thủy thực hiện. Nguyệt san này đình bản năm 2023.
Ở Mỹ, những nơi có nhiều người Việt sinh sống gồm (1) California, (2) Texas, (3) Washington State và (4) Florida (5) New York (6) Vùng Hoa Thịnh Đốn (Washington + Virginia + Maryland). Sông Potomac chảy ngang qua 3 tiểu bang của vùng Hoa Thịnh Đốn với khoảng một trăm ngàn cư dân người Việt sống bên dòng sông này.
Chọn lựa tờ báo sẽ đi theo hướng bài vở như thế nào, tờ báo phải có những đặc điểm riêng nào và để cho độc giả cũng như các đơn vị kinh doanh nhìn thấy được cái khác biệt với những tờ báo có sẵn là điều không dễ dàng.
Một tờ báo về văn chương nghệ thuật? Hay một tờ báo về thương mại dịch vụ? Cái cân nhắc chọn lựa chính là thiên hướng về phía nào. Hướng đi tôi chọn lựa là một phương tiện kiếm sống bằng quảng cáo thương mại, nhưng nghiêng bài vở về Văn Học Nghệ Thuật để gửi tới một phần trong đám đông độc giả còn tha thiết khoảng trống này. Văn Học Nghệ Thuật không phải điều giải trí, mà là một cách giữ gìn Tiếng Việt nơi xứ người.
Tôi chọn tên là Tuần Báo Văn Nghệ. Tờ báo sẽ có 4 chuyên mục mỗi tuần thật riêng tư mới lạ với báo chí trong vùng. Thứ nhất là bài viết ở trang 3, đặt tên là Tản Mạn Đời Thường do Chủ Nhiệm viết mỗi tuần, nói về đủ thứ nghe thấy, nhìn thấy, nghĩ về... trong tuần đó, là một lời tâm sự nho nhỏ. Có lẽ đây là mục mà tôi trân quý nhất, vì đó chính là nơi nói được cái ước ao khi làm tờ báo ở vùng Hoa Thịnh Đốn. Ý tường này không phải do tôi sáng tạo ra, mà là một bản sao từ trước 1975 của nhật báo Tiền Tuyến. Đó là mục Tạp Ghi do ký giả Lô Răng tức nhà văn Phan Lạc Phúc thực hiện hàng ngày trên trang 2 tờ báo. Mục Tạp Ghi này thực phong phú những đề tài nói tới bao gồm văn học, nghệ thuật, chính trị, quân sự, xã hội, được nhìn qua ngòi viết đa tài và sâu sắc của Lô Răng, sau đó còn có nhiều người tham gia như Thanh Tâm Tuyền, Trần Hoài Thư. Tản Mạn Đời Thường là một cách thực hiện như thế, nhẹ nhàng hơn và gần gũi hơn với độc giả miền Đông Hoa Kỳ, bởi người viết đang thực hiện điều mà tôi khao khát là tôi đang ở đây và tôi nghĩ điều gì.
Mục thứ hai là Một Bông Hồng Trong Đời Sống, sưu tầm những tiểu truyện khoảng một trang về tình người, tình bạn, tình cha, tình mẹ, tình thầy trò, tình chiến hữu, đa số sưu tầm từ loạt bài Chicken Soup, Học Làm Người, Quà Tặng Cuộc Sống. Những bài viết đã gây xúc động sâu sắc trên toàn thế giới, và thật hữu ích cho những người có dịp đọc được.
Mục thứ ba Thế Giới Nghệ Sĩ, mua lại tác quyền của nhạc sĩ Trường Kỳ, đăng tải hàng tuần về tiểu sử và quá trình của các tài năng trong âm nhạc. Và mục thứ tư là Lang Thang Trên Web, sưu tầm từ khắp nơi các tin rất ngắn, các điều mới lạ vừa phát hiện ra trên khắp thế giới về thiên văn, địa lý, khoa học, đặc biệt lồng vào hành trạng và tác phẩm các tác giả văn học.
Những mục thường xuyên đó là câu chuyện văn học tản mạn mỗi tuần, là cung cấp các bài học nhân bản cho các bậc cha mẹ dạy dỗ con cái, là nhắc nhớ những tiếng hát, ca khúc đi theo ta suốt nửa đời người, và sau chót là phổ biến tổng hợp những kiến thức mới nhất bằng các bản tin ngắn gọn. Nội dung đó, thật vui vì đáp ứng được nhu cầu của rất nhiều gia đình người Việt trong vùng. Họ đến các cơ sở kinh doanh tìm xin báo Văn Nghệ và đề nghị các cơ sở đó đăng thông tin kinh doanh trên tờ tuần báo họ yêu thích. Tôi tin rằng chính nội dung riêng biệt mà tờ báo chọn lựa đã tạo sức sống cho tờ báo suốt bao nhiêu năm.
Bài viết ngắn này, xin gửi tới ba người đã cho phép Văn Nghệ thường xuyên được xử dụng bài vở trên Văn Nghệ là ký-mục-gia Bùi Bảo Trúc với loạt bài Thư Gửi Bạn Ta, nhà văn Tưởng Năng Tiến với loạt bài Sổ Tay Thường Dân và bình luận gia chính trị Đại Dương. Với tôi, và cho đến bây giờ, vẫn cho rằng đó là những loạt bài rất thời sự, rất văn chương và sắc sảo nhất về những đề tài mà họ nhắc đến.
Tuần báo Văn Nghệ phát hành được 18 năm, từ 1997 đến 2014. Đình bản tháng 8 năm 2014 vì nhiều lý do, thứ nhất kinh tế lúc đó trì trệ sau bùng vỡ quả bóng địa ốc, các cơ sở kinh doanh người Việt đóng cửa, hoặc có mở cửa cầm chừng cũng thu gọn quảng cáo, tờ báo không còn đủ chi phí in ấn, thứ hai, lớp độc giả ngày xưa mỗi cuối tuần lái xe ra các trung tâm thương mại xin báo về đọc càng lúc càng hiếm hoi vì tuổi già, vì mắt yếu và đôi khi đã mãn phần. Lớp trẻ hơn tìm đọc tin tức bài vở trên hệ thống internet nhanh hơn, đa dạng hơn và dễ dàng hơn. Và ngay người chủ trương cũng ý thức được tuổi già đã tới, khoảng đời còn lại không nhiều, muốn dành thời gian cho những tâm nguyện khác, mà thời gian làm báo bận rộn cho kinh doanh đã không thực hiện được mơ ước của mình.
Dù đóng góp nhiều hay ít, dù thành công hay thất bại, cũng đã là kỷ niệm, Dù sao thì cũng đã một thời.
NGUYỄN MINH NỮU
Virginia, tháng 6.2025