Tạp Chí Văn Phong: 648 . THÂN TRỌNG SƠN : Giới thiệu và dịch thơ T T K H

Thơ TTKH

TT.Kh. là một tác giả ẩn danh trong phong trào Thơ mới (1930–1945), tác giả bài Hai sắc hoa ti-gôn nổi tiếng. Nhiều người đã suy đoán lai lịch thật của T.T.Kh. nhưng chưa có giả thuyết nào thuyết phục được công chúng.

Sau khi truyện ngắn Hoa ti-gôn của Thanh Châu đăng năm 1937 trên Tiểu thuyết thứ bảy (Hà Nội), toà soạn nhận được hai bài thơ, do một thiếu phụ trạc 20, dáng bé nhỏ, thuỳ mị, nét mặt u buồn, mang đến gửi cho chủ bút, ký tên T.T.Kh., xin đăng báo. Báo này đăng hai bài thơ đó và xin tác giả cho địa chỉ nhưng tác giả từ chối. Sự việc rắc rối là trong khi tác giả T.T.Kh. im lặng thì một vài nhà thơ đương thời như Nguyễn Bính, Thâm Tâm đã sáng tác các bài thơ hưởng ứng trong đó dường như có biết, thậm chí có dính líu với đời tư người này từ trước (Cô gái vườn Thanh của Nguyễn Bính, Màu máu ti-gôn của Thâm Tâm). Từ đó, những lời đồn đại về T.T.Kh. càng có thêm nhiều dị bản.

Cho đến nay, chuyện về lai lịch nhà thơ này vẫn còn bí ẩn, không ai nói chính xác.

Chủ đề thơ T.T.Kh. xoay quanh tình yêu và kỷ niệm mùa thu gắn liền hoa tigôn, phù hợp lý tưởng chung của lớp thanh niên trẻ trước cách mạng. Thơ tác giả nghiêng về ảnh hưởng từ dòng thơ Pháp với các nhà thơ Xuân Diệu, Thế Lữ,... hiện đại từ ngôn ngữ đến hình ảnh. Cũng chính vì phong cách sáng tác này mà T.T.Kh. đã gây nên phân vân cho một số nhà nghiên cứu đương thời trong việc xếp hẳn vào dòng thơ Việt. Dù vậy, nội dung các bài thơ trên vẫn chịu sự ảnh hưởng từ lễ giáo phong kiến và không thể có cái kết đẹp.Theo Phạm Thế Ngũ, lời thơ T.T.Kh. "có chỗ thật thà non vụng, nhưng cũng có nhiều đoạn trơn tru réo rắt, như phát ra từ nguồn thơ và âm điệu tự nhiên của lòng T.T.Kh.".

T.T.Kh. chỉ đăng 4 tác phẩm rồi bặt danh:

- Hai sắc hoa ti-gôn (1937)

- Bài thơ thứ nhất (1937)

- Đan áo cho chồng (1937)

- Bài thơ cuối cùng (1938)

Sau đây là bốn bài thơ đó, kèm theo bản dịch tiếng Pháp và tiếng Anh:

HAI SẮC HOA TIGÔN

Một mùa thu trước, mỗi hoàng hôn,
Nhặt cánh hoa rơi chẳng thấy buồn,
Nhuộm ánh nắng tà qua mái tóc,
Tôi chờ người đến với yêu đương.

Người ấy thường hay ngắm lạnh lùng
Dải đường xa vút bóng chiều phong,
Và phương trời thẳm mờ sương, cát,
Tay vít dây hoa trắng cạnh lòng.

Người ấy thường hay vuốt tóc tôi,
Thở dài trong lúc thấy tôi vui,
Bảo rằng: “Hoa, dáng như tim vỡ,
Anh sợ tình ta cũng vỡ thôi!”

Thuở đó nào tôi có hiểu gì
Cánh hoa tan tác của sinh ly,
Cho nên cười đáp: “Màu hoa trắng
Là chút lòng trong chẳng biến suy.”

*

Đâu biết lần đi một lỡ làng,
Dưới trời gian khổ chết yêu đương.
Người xa xăm quá! - Tôi buồn lắm
Trong một ngày vui pháo nhuộm đường...

Từ đó thu rồi thu lại thu,
Lòng tôi còn giá đến bao giờ?
Chồng tôi vẫn biết tôi thương nhớ
Người ấy cho nên vẫn hững hờ!

Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết,
Vẫn giấu trong tâm bóng “một người”.

*

Buồn quá! hôm nay xem tiểu thuyết
Thấy ai cũng ví cánh hoa xưa
(Nhưng hồng) tựa trái tim tan vỡ
Và đỏ như màu máu thắm pha!

Tôi nhớ lời người đã bảo tôi
Một mùa thu trước rất xa xôi:
Đến nay tôi hiểu thì tôi đã,
Làm lỡ tình duyên cũ mất rồi!

Tôi sợ chiều thu phớt nắng mờ,
Chiều thu hoa đỏ rụng, chiều thu
Gió về lạnh lẽo, chân mây vắng,
Người ấy ngang sông đứng ngóng đò...

Nếu biết rằng tôi đã lấy chồng,
Trời ơi! người ấy có buồn không?
Có thầm nghĩ tới loài hoa... vỡ
Tựa trái tim, phai tựa máu hồng...?

LES DEUX TEINTES DE LA FLEUR DE TIGONE

Un soir d’automne, jadis, au couchant d’or,

Je ramassais les fleurs sans nul remords,

Leur teinte au soleil rougissait mes mèches,

J’attendais ton pas, ton amour si fort.

Tu regardais, pensif, le ciel si loin,

Le vent, la brume, les sables du destin,

Ta main cueillait la fleur au cœur de neige,

Tout près de moi, dans ton doux chagrin.

Souvent ta main passait dans mes cheveux,

Tu soupirais quand je riais heureux,

Et tu disais : « Ce cœur brisé de fleur,

Comme notre amour, se fendra peut-être, un jour, un peu. »

Je ne savais pas ce que signifiait

Cette fleur qui se meurt, que le vent emportait;

Je riais, disant : « Le blanc, c’est la pureté,

C’est mon âme fidèle, à jamais sans muer. »

Je ne savais pas que, dans la douleur,

Un jour viendrait la mort de nos bonheurs.

Tu partis si loin — et moi, si triste,

Sous le ciel en fête, noyée de pleurs.

Depuis, les automnes passent sans fin,

Le gel en moi ne fond jamais, hélas !

Mon époux sait bien qu’un autre m’habite,

Et c’est pour cela qu’il reste si froid.

Je marche à côté de cette vie vaine,

Sans feu, sans flamme, sans tendresse humaine,

Et chaque automne meurt — encore une fois,

Je cache un amour qu’on croit éteint.

Tristesse ! Aujourd’hui, dans un roman lu,

Je vois la fleur rouge — jadis connue —

Comparée à un cœur brisé, sanglant,

Rouge comme l’amour que j’ai perdu.

Je me souviens de tes mots, jadis dits,

En cet automne déjà enfui :

Je comprends maintenant… trop tard, hélas !

J’ai brisé pour toujours notre vie.

Je crains le soir d’automne, aux lueurs ternes,

Quand les fleurs rouges tombent dans la brume interne,

Le vent est froid, le ciel désert,

Et toi, sur l’autre rive, seul, tu attends la barque qui ne revient…

Si tu savais que j’ai pris époux,

Mon Dieu ! aurais-tu le cœur jaloux ?

Penserais-tu encor à la fleur brisée,

Au cœur qui saigne et ne bat plus ?

TWO SHADES OF TIGÔN FLOWER

One autumn eve, in sunset’s amber glow,

I picked the falling blooms, yet felt no woe,

Their light upon my hair was softly streaming,

While I awaited love that I would know.

He often watched, in silence, cold and far,

The fading road beneath the evening star,

And touched the white vine’s trembling heart beside me,

Lost in some thought no words could ever bar.

He stroked my hair, and sighed when I would smile,

And whispered low: “These hearts of flowers beguile;

They break - and so may ours, my dear, one day.”

I laughed - too young to know love’s fragile trial.

I answered: “White is pure and true alway,

It never fades, it never will decay.”

I did not know that partings bloom in pain,

And flowers fall like hearts that slip away.

Who knew that fate would break our promised spring,

That love would die beneath its suffering?

You went - too far! - and I, through wedding laughter,

Felt autumn’s cry through every echoing string.

And since that time - each autumn fades once more,

My heart stays frozen, lonelier than before.

My husband knows I dream of one departed

And thus he keeps his distance, cold and sore.

Beside this life I walk, yet not its part,

No warmth, no flame, no true beloved heart;

Each autumn dies, each year I die anew,

Still hiding one - who owns my secret part.

So sad! Today I read a tale and knew

The flowers once white - are crimson too,

Compared to hearts once pure but broken,

And red as blood love’s tears imbue.

I thought of him - those words he softly said,

That autumn long ago - now dead.

I understand them now - too late, alas!

My life, my heart, our vow have fled.

I fear the autumn dusk, the fading gleam,

When red blooms fall upon the stream,

When cold winds moan, and skies grow bare

He waits across the river of my dream.

And if he knew I have another’s name,

O God - would sorrow seize his flame?

Would he recall that shattered flower

A bleeding heart, once bright with shame

BÀI THƠ THỨ NHẤT

Thuở trước hồn tôi phơi phới quá
Lòng thơ nguyên vẹn một làn hương
Nhưng nhà nghệ sĩ từ đâu lại
Êm ái trao tôi một vết thương.

Tai ác ngờ đâu gió lại qua
Làm kinh giấc mộng những ngày hoa
Thổi tan tâm điệu du dương trước
Và tiễn người đi bến cát xa.

Ở lại vườn Thanh có một mình
Tôi yêu gió rụng lúc tàn canh
Yêu trăng lặng lẽ rơi trên áo
Yêu bóng chim xa nắng lướt mành.

Và một ngày kia tôi phải yêu
Cả chồng tôi nữa lúc đi theo
Những cô áo đỏ sang nhà khác
Gió hỡi làm sao lạnh rất nhiều.

Từ đấy không mong không dám hẹn
Một lần gặp nữa dưới trăng nghiêm
Nhưng tôi vẫn chắc nơi trời lạ
Người ấy ghi lòng vẫn nhớ em.

Đang lúc lòng tôi muốn tạm yên
Bỗng ai mang lại cánh hoa tim
Cho tôi ép nốt dòng dư lệ
Nhỏ xuống thành thơ khóc chút duyên.

Đẹp gì một mảnh lòng tan vỡ
Đã bọc hoa tàn dấu xác xơ
Tóc úa giết dần đời thiếu phụ
Thì ai trông ngóng chả nên chờ.

Viết đoạn thơ đầu lo ngại quá
Vì tôi còn nhớ hẹn nhau xưa:
“Cố quên đi nhé câm mà nín
Đừng thở than bằng những giọng thơ”.

Tôi run sợ viết lặng im nghe
Tiếng lá thu khô xiết mặt hè
Như tiếng chân người len lén đến
Song đời nào dám gặp ai về.

Tuy thế tôi tin vẫn có người
Thiết tha theo đuổi nữa than ôi
Biết đâu tôi một tâm hồn héo
Bên cạnh chồng nghiêm luống tuổi rồi.

PREMIER POÈME

Autrefois, mon âme était légère,

Mon cœur n’était qu’un doux parfum.

Mais l’artiste venu de la lumière

M’offrit, hélas, un chagrin commun.

Le vent cruel passa, perfide,

Brisa mes fleurs, mes rêves d’or,

Chassa la musique limpide,

Et l’être cher quitta le port.

Seule au verger, je reste en peine,

J’aime le vent qui tombe au soir,

J’aime la lune sur ma laine,

Et l’oiseau loin du jour s’asseoir.

Un jour pourtant j’aimai encore,

Mon époux grave, plein d’effroi,

Tandis qu’en robe rouge éclore,

D’autres riaient dans d’autres toits.

Depuis, plus d’attente, plus de serment,

Sous la lune sainte — le cœur s’éteint —

Mais je crois qu’au ciel, tendrement,

Il garde encor le nom le mien.

Quand je voulais clore ma peine,

Quelqu’un m’apporta, doux témoin,

Une fleur pour mon cœur en chaîne —

Et je pleurai, rimant chagrin.

Beauté d’un cœur qui se délite,

Cachant des fleurs, des cendres vaines,

Et mes cheveux — cendre infinie —

Tuent lentement mes jeunes peines.

J’écris ces vers - tremblante encore

Craignant la promesse d’autrefois :

« Tais-toi, oublie, ne pleure encore,

Ne dis ton deuil dans ta voix. »

Je frémis - la feuille s’effrite,

Sur le seuil, le pas revient

Mais nul ne vient, la nuit me quitte,

Et le vent seul parle du lointain.

Pourtant je crois qu’un cœur fidèle,

Toujours me cherche, las, meurtri,

Moi, pauvre fleur près d’un ciel grêle,

Aux côtés d’un mari vieilli.

THE FIRST POEM

My soul once soared in youthful spring,

My heart was pure, a scented song,

But came an artist, whispering

And gave me wounds to last so long.

The cruel wind passed unaware,

Awoke the dreams that once were gold,

It blew my tender peace to air,

And sent my love to deserts cold.

Alone I stay by garden’s hue,

I love the wind at midnight’s close,

The moonlight pale on robe of blue,

The bird’s faint wing through sunset glows.

And one day more I learned to care

For him, my stern and lawful own,

While girls in scarlet, young and fair,

Went laughing to their bridal home.

No hope, no vow, no dream begun,

Beneath the solemn moon’s embrace

Yet still I know, beyond the sun,

He keeps my name in secret place.

When calm seemed near, to ease my grief,

Someone returned with heart’s last bloom,

I pressed it close - brief sweet relief

And wrote these tears to fill the gloom.

What beauty dwells in hearts undone,

That hide dead flowers in broken breast,

My fading hair, by sorrow spun,

Has killed the youth I once possessed.

I write - afraid - each word a flame,

For I recall our vow so clear:

“Be silent, love, forget the same,

And never sigh through verse sincere.”

I tremble - autumn leaves complain,

Like stealthy steps along the wall

Yet none return through mist or rain,

No one - no one - no voice at all.

Yet still I know - though years decay

Some heart may chase my shadow’s gleam,

While I sit by my stern old mate,

A withered soul beside his dream.

ĐAN ÁO CHO CHỒNG

Chị ơi, nếu chị đã yêu
Đã từng lỡ hái ít nhiều đau thương
Đã xa hẳn quãng đời hương
Đã đem lòng gửi gió sương mịt mùng
Hay chăng chị mỗi chiều đông
Đáng thương những kẻ có chồng như em
Vẫn còn giá lạnh trong tim
Đan đi đan lại áo len cho chồng
Con chim ai nhốt trong lồng
Hạt mưa nó rụng bên sông bơ thờ
Lưng trời nổi tiếng tiêu sơ
Hay đâu gió đã sang bờ ly tan
Tháng ngày miễn cưỡng em đan
Kéo dài một chiếc áo lam cho chồng
Như con chim nhốt trong lồng
Tháng ngày than tiếc ánh hồng nơi nao
Ngoài trời hoa nắng xôn xao
Ai đem khóa chết chim vào lồng nghiêm
Ai đem lễ giáo giam em
Sống hờ hết kiếp trong duyên trái đời
Lòng em khổ lắm chị ơi
Trong bao ngờ vực với lời mỉa mai
Quang cảnh lạ, tháng năm dài
Đêm đêm nằm tưởng ngày mai giật mình.

TRICOTER UN PULL POUR MON MARI

Ma sœur, si tu as connu l’amour,

Et goûté la douleur en retour,

Si les parfums d’antan se sont enfuis,

Ton cœur jeté dans le vent de la nuit

Sais-tu, chaque soir d’hiver glacé,

Comme je plains celles, mariées, blessées,

Qui sentent encor la froidure intime,

Tricotant pour l’époux leur laine ultime.

Un oiseau dans la cage soupire,

Une pluie tombe au bord du vide.

Au ciel s’élève un son, timide

Le vent s’enfuit vers d’autres rives.

Jour après jour je tisse, lasse,

Ce vêtement bleu pour un homme froid.

Tel l’oiseau qu’on garde à sa place,

Rêvant l’aube qu’il ne voit pas.

Dehors, les fleurs, le soleil d’or,

Chantent l’amour qu’on m’a volé.

Qui donc m’a mise entre ces bords,

Sous les barreaux de piété ?

Ah, ma sœur, que mon cœur souffre,

Dans les doutes, les mots durs, les pleurs.

Le monde est étrange, le temps m’étouffe,

Chaque nuit je crains encore le jour vainqueur.

KNITTING A SWEATER FOR MY HUSBAND

Sister, if ever you have known

A love once sweet, then turned to pain,

If all your fragrant youth has flown,

And drifted off on wind and rain

Then you must pity, evening late,

The wives like me - resigned, alone

Who feel cold fire of silent fate,

And knit for men whose warmth is gone.

A bird is trapped within its bars,

A raindrop falls beside the stream,

The wind, far off, through empty stars,

Blows past the shore where lovers dream.

Each weary day, I sit and weave

A pale blue cloth for him to wear;

Like caged birds longing to leave,

I yearn for dawns that aren’t there.

Outside, the sun and blossoms gleam,

While I stay locked in duty’s dome

Who chained my youth, who sealed my dream,

In prison walls they name a home?

My heart is weary, sister dear,

With doubts, with scorn, with bitter years;

Strange seems the world, time dull with fear

Each night I wake - to find my tears.

BÀI THƠ CUỐI CÙNG

Anh hỡi, tháng ngày xa quá nhỉ?
Một mùa thu cũ một lòng đau
Ba năm ví biết anh còn nhớ
Em đã câm lời có nói đâu.

Đã lỡ thôi rồi chuyện biệt ly
Càng khơi càng thấy lụy từng khi
Trách ai mang cánh “ti gôn” ấy
Mà viết tình em được ích gì?

Chỉ có ba người đã đọc riêng
Bài thơ đan áo của chồng em
Bài thơ đan áo nay rao bán
Cho khắp người đời thóc mách xem.

Là giết đời nhau đấy biết không?
Dưới giàn hoa máu tiếng mưa rung
Giận anh em viết dòng dư lệ
Là chút dư hương điệu cuối cùng.

Từ đây anh hãy bán thơ anh
Còn để yên tôi với một mình
Những cánh hoa lòng, hừ đã ghét
Thì đem mà đổi lấy hư vinh.

Ngang trái đời hoa đã úa rồi
Từng mùa gió lạnh sắc hương rơi
Buồng nghiêm thờ thẩn hồn eo hẹp
Đi nhớ người không muốn nhớ lời.

Tôi oán hờn anh mỗi phút giây
Tôi run sợ viết bởi rồi đây
Nếu không yên được thì tôi chết
Đêm hỡi, làm sao tối thế này?

Năm lại năm qua cứ muốn yên
Mà phương ngoài gió chẳng làm quên
Và người vỡ lỡ duyên thầm kín
Lại chính là anh, anh của em.

Tôi biết làm sao được hỡi trời
Giận anh không nỡ nhớ không thôi
Mưa buồn mưa hắt trong lòng ướt
Sợ quá đi anh, có một người …

DERNIER POÈME

Mon cher, que les jours sont lointains !

Un vieil automne, un cœur en deuil.

Si j’avais su ton souvenir certain,

Je me serais tue, sans un seul vœu.

C’est fini - la rupture est scellée,

Raviver n’est que pleurs nouveaux.

À quoi bon, dis, ces fleurs volées,

Sur ton poème - pour quels mots ?

Trois êtres seuls l’ont lu, en rêve,

Le poème tricoté pour mon époux.

Le voilà vendu - quelle sève

Offert au monde, au rire flou !

C’est tuer nos vies, tu comprends ?

Sous les fleurs sanglantes, la pluie tinte.

Folle de rage, j’ai pleuré lentement

Dernier parfum d’amour éteinte.

Dès lors, vends donc tes vers encore,

Laisse-moi seule avec mes ombres.

Les fleurs du cœur, si tu les hais fort,

Change-les contre gloire et décombres.

La fleur s’est fanée, le vent s’enfuit,

Chaque automne disperse son odeur.

Mon âme s’étiole, mon soir s’ennuie,

Et je me souviens malgré la peur.

Je te hais, je tremble, à chaque instant,

J’écris - tremblante - en désespoir :

Si la paix ne vient pas pourtant,

La mort viendra, ô nuit trop noire.

Année sur année, j’ai voulu paix,

Mais le vent du dehors m’a trahie,

Et celui dont le cœur fut défait

C’est toi, hélas, mon homme, ma vie.

Que faire, mon Dieu ? Mon cœur s’écrase,

Je hais, je chéris - je n’oublie pas.

La pluie, la pluie pleure sur ma base,

J’ai peur, mon bien, de ce qui là-bas…

THE LAST POEM

My love, how far the days have gone!

An autumn past, a heart in pain.

Had I but known you still held on,

I would have kept my voice in chain.

It’s done - the parting sealed in grief,

To stir it more brings tears anew.

Why did you send that tigone leaf?

What good, my love, could that now do?

Only three souls have read alone

The verse I knit for my husband’s wear.

Now sold abroad - my heart’s last tone

For gossip’s eyes, for all to stare.

You’ve killed our lives - do you not see?

Beneath blooded blooms, the rain complains.

In wrath I wrote - tears breaking free

The final scent my soul retains.

Go sell your verse - your fame, your flame,

And leave me still with my despair.

Those petals once of love’s own name,

Go trade them for your hollow glare.

The flower’s dead, its hues have fled,

Each autumn drops its faded hue.

My room grows small, my soul half-dead,

Still memory clings - it clings to you.

I hate you now - yet fear each line,

I tremble writing, breath unsure

If peace won’t come, this life of mine

Will end tonight. O night, how obscure!

Year after year I’ve sought release,

But winds outside would not forget;

And he who broke our secret peace

Was you - my love, my lost regret.

O God - what can I do but cry?

I hate, I love - I can’t let go.

Sad rain beats down from leaden sky,

I’m scared, my love… of one below.