Ngày nguyên đán, ngày khởi đầu,
nguyên xuân gọi hoa nở màu ban sơ. Có gì đúng điệu hơn ở ngày Tết, bình minh
lên thắp ánh thiều quang gọi bừng thế giới hoa nở rộ. Như thể xuân lóe, như thể
Tuệ Trung bắt gặp ánh quang,
Nhất điểm xuân
quang, xứ xứ hoa
(Thị
học – Tuệ Trung)
Và
buổi sáng phiêu nhiên, cái gì đang trôi trong không gian, điệu nhạc? Không nghe
âm, chỉ một ngất ngưởng chuyển mình, không nói ra, tôi đang trôi, tôi lờn vờn
trong từng âm điệu.
Mở cửa
Dòng nhạc trôi ra ngoài. Ban mai dậy sóng
Nắng lụt tôi trong căn phòng nhỏ
Và tôi. Đang ngộp thở ban mai
Bạn cảm thấy sao khi vừa mở cửa
đã rơi ngay trước mặt mình tiếng chim hót
Và bạn sẽ làm gì với những nốt nhạc ấy?
(Những nốt nhạc, Những buổi
sáng)
Như thế, Khánh Minh vẽ. Không
bằng cọ và màu. Khánh vẽ bằng mực và viết. Cơn lụt nắng nâng cô lên, ban mai bừng
đè nặng nhà thơ xuống, Khánh nhìn ngang, ồ cánh cửa. Hãy tung cánh rộng cho sóng
dậy vào lòng. Chỉ mấy câu thơ mà thu tóm không gian ba chiều, trên, dưới và
ngang, hội tụ vào hình tượng thi ca.
Cũng như thế Khánh Minh hòa
âm. Nhạc khúc không viết bằng ký hiệu nhạc nhưng bằng mặt chữ đời thường.
Và như thế tôi nghe âm nhạc
thoát thai từ bức tranh trong tiết điệu thơ. Thi ca. Tài tình là thế. Và bạn sẽ làm gì với những nốt nhạc ấy? Thi
sĩ hỏi, có ai cất tiếng trả lời? Có lẽ không còn cần thiết. Những buổi sáng của
Khánh Minh trong khu vườn của cô khiến tôi nhớ đến khu vườn Amherst hơn một thế
kỷ trước, nghe ra tiếng đồng vọng giữa hai tâm hồn mẫn cảm,
What Mornings in our
Garden – guessed –
What Bees – for us – to
hum –
With only Birds to
interrupt
The Ripple of our Theme –
(Emily Dickinson, I learn
– at least – what Home could be)
Sáng chớm vườn ta – biết ý
Cánh ong – cho ta – ngân nga
Chỉ có chim được ngắt lời
Nhịp rì rào hoan ca ta
(VHT phỏng dịch)
Hay ở một bài khác khi Khánh
Minh rơi, tan trong nắng và thơ.
Là không
gian mình đánh mất
Nơi rơi xuống
của lời
Thủy chung nào
Ngưng được thời gian
Không gian nào
Giữ những lời đi…
(Đường mật, Ngôn ngữ xanh)
Lời rơi xuống ở khoảng thời
gian im lặng, cũng là khi ta mất chốn về, được phía này thì biển dâu giằng co
phía ấy? Lựa chọn thành ngã ba trầm thống của đoạn trường. Thủy chung chết cứng
dưới nhịp bước thời gian, phôi pha ước hẹn khi lời đã cất và bay đi, không gian
rộng đến muôn phương nào giữ lại được. Như mây bay về vô xứ? Lời trở thành chiếc
bóng? Như nhạn của Hương Hải? “Ngôn” vô
di tích chi ý ?
Một liên tưởng không tránh khỏi
khi đọc thơ của Khánh Minh và Dickinson. Tôi chẳng làm sự so sánh vì một sự so
sánh như vậy vô nghĩa ở đây. Chữ nghĩa họ cuồn cuộn hồi sinh trở về trong
nguyên ngữ tối hậu. “Đường mật” và “A word is dead” là chốn hội tụ anh thư tài
tử, đề huề giao hưởng.
A word is dead
When it is said,
Some say.
I say it just
Begins to live
That day.
(A word is dead, Emily
Dickinson)
Chữ
chết đi
Khi vừa thốt,
Người bảo vậy.
Tôi cho rằng
Lời sống dậy
Lúc rời môi.
(VHT phỏng dịch)
Tôi bắt gặp sự tương lân đồng
điệu trong thơ của Khánh và Emily ở chỗ hai cô nương suốt cuộc bình sinh sống
chết với Thơ, cật lực hít thở Thơ, chữ thơ ở đây phải được viết hoa cho đúng niềm
trân trọng. Một trong những cách định nghĩa thơ của Khánh như thế này,
Thơ
Là dòng sông. Cho tôi trôi đi
Là tiếng khóc. Cho tôi rơi lệ
Là dấu mốc. Nhắc tôi trở về
Là bàn tay. Cho tôi nắm lấy
Nhưng thường khi. Nó là bóng đám mây bay
(Thơ, Ngôn ngữ xanh)
Như vậy hội ngộ với Nàng Thơ
quả là bất khả, như thể nhắn nhủ với nhân quần, này, tưởng là vậy mà không phải
vậy. Cho đến khi ngươi chưa tan hòa trong tinh thể, đừng nghĩ sẽ nắm lấy được
tay ta.
Trong mật của Nắng
Hoa hướng dương nở
Trong say câu Thơ
Tôi đắm
Nắng và Thơ
Đường mật
Tôi và hoa hướng dương
Buông mình. Rơi. Và tan
(Đường mật, Ngôn ngữ xanh)
Thi ca như một vụ mùa, dù
Khánh chỉ nhặt được “đôi ba hạt lúa chín”,
chìm vào thơ tựa ngụp lặn ở giòng sông mát mẻ, cho dù “không mang về một hạt nước nào của nó”, cô còn giữ mãi “dư âm cái
trườn mình của dòng chảy” (Phút mong
manh giữa những từ, tập thơ Ngôn Ngữ Xanh) Từ đó, thơ luồn phong ba dồn dập,
thơ ghé bầu khí hậu bàng bạc cô đơn, thơ đưa người vào mơ. Để làm gì? Để mơ với
mình thành một.
Em vào giấc mơ anh
Nơi, em được là một giấc
mơ…
(Tôi đang mơ, Tản văn thi)
Biết bao người tự cổ chí kim
vẫn bảo thế gian trường mộng nhưng đó chỉ là mơ màng, mơ theo những ham muốn cuồng
vọng cá nhân. Mơ của Khánh có một tên khác cùng vần. Mơ tương phùng phong vận
thơ, và hí lộng giữa cuộc mơ khôn cùng. Nói mơ là một cách nói khác về thế giới
thơ mà nhà thơ hằng sống. Thế giới diễm ảo đó còn có tên nào khác, đúng và hay
hơn Thơ?
Đó là bức tranh sắc màu cuộc sống. Nên tôi quý những
điều tôi đã nhận. Nên tôi tận lòng với những điều đang ở. Và tôi đem những điều
không thể, phó thác vào chiêm bao. Mơ mộng. Mở con đường trú ngụ hơi thở tịch lặng
nơi tôi được tỏa hết mình bằng ánh sáng của lời, dù chỉ một lần...
(Khoảnh Khắc Giấc Mơ, Tản văn
thi)
Nghĩa là, chào nhân gian ân
sũng dành, và xin gửi mộng một thành khẩn riêng. Khoảnh khắc mơ, chốn rừng
thiêng, gọi hồn hương Lời tiếp miền lung linh. Hay Thơ ở nỗi quanh mình, từng
hơi thở cả bình sinh dâng đời?
Thơ về ở, tịch lặng trú ngụ,
hay thơ là tiếng vọng, gọi bóng về nhảy múa như Carl Sandburg có lần nói, “Poetry is an echo, asking a shadow to dance”?
Mỗi chiều
Thích ngồi khuất vào bóng cây nơi góc thềm
Phóng túng chút mình vào tôi mơ mộng
Không ánh nhìn ranh giới
Không phải trái so đo
Con dơi thoải mái treo ngược
Bệ phóng cho những ý nghĩ
(Mỗi ngày, Đêm)
Ừ nhỉ, con dơi treo ngược,
con dơi thoải mái, người treo ngược, người dồn máu mắt hoa. Thế thì ai “ngược”,
ai “xuôi”, ai “phải”, ai “trái” trên cõi đời này? Ôi những cái nhìn phiến diện,
những đối đãi luận bàn, những phân chia đen trắng, thi sĩ ngồi vào một góc khuất,
dàn rộng mộng mơ, thế là hóa giải, thế là xuyên suốt tầm nhìn. Vô ngại.
Từ đó hình dạng mất tăm, từ
đó sương ảnh lờ mờ. Người thành bóng. Có khi mất tăm như giữa trưa, bóng nằm ngay
đỉnh đầu người không thấy. Có lúc bóng dài hun hút ở đêm khi ánh đèn lầm lủi xa
hút. Tứ chi người lêu khêu mọc cánh. Bóng níu lấy đêm. Bóng làm nên cớ sự. Có
những cái bóng đầy ám ảnh, ngộ nhận của chàng Trương; cái bóng Trương Chi nằm
đáy cốc Mỵ Nương cho tương tư về đậu. Và bóng nhạn không để dấu trong ảnh hình
tâm cảnh của Hương Hải, Nhạn vô di tích
chi ý… như đã nhắc đến ở trên. Bóng của Khánh mang ta về thực tại. Rất người.
Kiếp người. Trầm lắng cô đơn giữa hai cái bóng: bóng đêm và bóng của chính mình.
Một bài thơ rất ngắn, trích từ tập Đêm (chưa xuất bản), chỉ hai câu mà làm rúng
động thần hồn. Không dùng chữ cô đơn mà gọi tuyệt mù khắc khoải, không nói đến
thức đêm mà nghe hun hút đêm sâu. Thức đêm mới biết đêm dài, thi sĩ có nội công
thâm hậu không nói nhiều. Nhịp liên tưởng làm tố chất của thi ca, bóng đi và
bóng về gợi khêu một căn đề giữa cá nhân
và đại thể, trong cái này có cái kia.
HAI BÓNG
Ai vẽ được bóng khuya đi
Cho tôi đọ với bóng về. Của tôi
(Tập thơ Đêm)
Khi con người mờ nhạt thành
những bóng ở đời thật, ngày là một âm bản khác của đêm, cho dù tỉnh hay mộng.
Bóng dẫn về con đêm
Bóng dẫn về con mộng
Phơi ngày âm bản đen
(Dưới chiều, Ký ức của bóng)
Vì sao vậy? Có phải, Ở đây
sương khói mờ nhân ảnh / Ai biết tình ai có đậm đà? (HMT), nên cõi nhân gian đó, chỉ có chiếc bóng là người bạn đồng hành,
cuộc hôn phối với hoang vu. Còn loài người xa lạ kia, ta mất người đã từ lâu.
Ném buồn vào phố
đông
Nhìn người ta bỗng
thấy
Mình đi giữa đồng
không
Ném buồn vào tôi
vậy
Trăm gai cây
xương rồng
(Ném
buồn, Ký ức của bóng)
Khánh Minh nói rất nhiều đến
bóng. Bóng ở đây phải hiểu là một ẩn ngữ. Bóng chính là vai ảo nhà thơ mặc vào
để nhảy ra khỏi chính mình. Ta thành người quan sát về chính chủ thể. Ta hiện hữu
trong khiếm diện. Bóng là hóa thân để tầm nhìn tổng quan hơn trong biển dâu hàm
hỗn dưới ánh mờ nhạt của phong trần.
Bóng vẫn thế, đứng một mình
Làm như thể không có hình tôi xưa
Gặp tôi, bóng ngỡ tình cờ, mộng du…
(BÓNG – HÌNH, Ký ức của bóng)
Bạn hãy bước lên bậc-tam-cấp-thời-gian,
quá khứ-hôm nay-và ngày mai.
Và chọn một giấc mơ. Tôi chỉ giữ lại cho mình, một thôi. Giấc mơ của một cái
bóng. Đang gùi một lời hẹn. Không thời gian.
(Ai cần giấc mơ? Tản văn thi)
Thế nhưng đừng vội tưởng
Khánh là con người của ảo vọng, đi đứng ở một chốn mênh mông xa rời thực tế.
Trong vai ảo đó, cô vạch ra cái trò hề của đời sống máy móc, vô cảm, những con
múa dưới sự điều khiển của guồng máy, những con người vong thân quay cuồng đồng
bóng. Chúng ta đã thật sự thành những chiếc bóng vô nghĩa mà không hề biết.
Chúng mình như những giọt nước
tung tóe vừa bị tát ra khỏi dòng nước quen. Mặt lạ làm tấm gương quen giật mình
muốn vỡ.
Chúng mình chạy như những con
thỏ trong tầm ngắm. Con chuột giả chết kịp trốn đi khi con mèo tinh quái ngủ
quên.
Chúng mình như những mũi tên
bị bắn đi bởi kẻ cuồng trí.
Chúng mình như những viên gạch
lát đường, nhà, phòng vệ sinh. Như những con robot được đặt vào ngôi nhà đó đi
trên con đường đó làm bây nhiêu công việc đó.
Và chúng mình rất thản nhiên
thở, cử động dưới những bấm nút.
(Chạnh lòng, Tản văn thi)
Dù thất vọng, Khánh Minh vẫn tinh
tế thấy một xếp đặt, luôn luôn ở đó. Sự xếp đặt mang tên hạnh phúc hay khổ đau.
Hãy tin đi, có thể gọi là bất ngờ, nhưng thật ra không phải, bởi chưng mọi hiện
hữu đều có lý do của nó. Không nói ra, Khánh nhắn nhủ đến một chữ duyên chăng?
TRƯỚC GIÓ
Tôi nhóm lên một ngọn lửa
Gió thổi tắt đi
Tôi nhóm lên một ngọn lửa nữa
Gió lại thổi tắt đi
Khi tôi không còn hy vọng
Thì gió
Lại làm những que tàn kia bắt lửa…
(Trước gió, Đêm)
Có đêm trăng buồn Khánh Minh nhìn
sự vật bằng một con mắt khác, đục thủng ước lệ cho mông lung bưng vỡ. Tôi nhớ đến
Nguyệt ca của Trịnh Công Sơn như nhạc nền đang tấu khúc.
2.
Dằng dặc đêm. Trăng hoài không rơi
Vắng trong tôi. Tôi hoài không lời
Chịu không nổi. Một cành cây đập gió
3.
Trăng buồn
Lỗ thủng trắng
Trời đêm
Tôi buồn
Một bóng vá
Thềm im
(Bóng sáng trong, Đêm)
Thế giới này con người chú trọng
đến cái nhỏ nhoi của hiện tượng bên ngoài. Cái không “thấy” vốn to lớn hơn
nhưng thường bị quên lãng. Ta chỉ thấy mặt trăng như là mặt trăng trên nền trời
cao. Như ta chỉ thấy nụ cười mở dọc trên môi. Cái phía sau nụ cười, hay cả tấm
màn phía sau cuộc khóc đang bao trùm lấy nhân sinh. Từ khi em là nguyệt tôi chỉ thấy trăng như một vầng sáng soi hết thế
giới tôi. Từ em thôi là nguyệt, tôi mới
nhận rằng trăng chỉ là lỗ thủng trắng trong đêm huyền. Còn gì ngoài bóng tối? Bóng
tối vẫn ở đó khi tôi vui nhưng tôi nào thấy? Trăng và tôi thành lõm nhỏ mất
hút, nhỏ nhạnh trong cái toàn thể. Và nỗi buồn vây kín im sững trên thềm bây giờ
tôi mới nhận ra. Khánh có một lối nhìn thật mới và lạ.
Cũng có
khi tôi im lặng
Chỉ vì
tôi sợ
Chạm vào
giá băng của biên giới
Đó có
phải là nghĩa của Xa Xôi?
(XA XÔI, Đêm)
Xa Xôi được viết hoa. Như một
nhấn mạnh. Như dãi Ngân Hà ngoài kia, sáng xanh từng đêm, một cõi riêng, rất
riêng, gây lạnh rúng người của xa thẳm vô biên. Thi sĩ ớn mình, làn da mọc ụ.
Chỉ có cảm và biết, và thấm hiểu ý nghĩa sau cùng của cách xa. Xa như quê hương
nghìn trùng phía bên ấy.
Trăng ngõ nhà ta xưa
Gần hơn trăng nơi này
Mộng hơn trăng nơi này
…
Đêm ngó trời. Cao quá
Hỏi trăng gần, trăng xa
Đâu là chốn quê nhà…
(Trăng xưa, Đêm)
Thơ Khánh Minh dùng đủ thể điệu,
từ thơ tự do đến thơ lục bát, thơ 5 chữ, thơ 7 chữ, v…v… qua đến tản văn thi.
Một bài lục bát ngắn đầy nữ
tính Đông phương, dễ thương chết người tưởng có thể kéo ngã cả trăm ngàn đàn
ông vạm vỡ macho, bọn họ đọc bài lục bát này rồi cũng phải quỳ dưới chân nàng.
Anh nghe không
Em đứng đây
Màu xanh nắng vẫn mỗi ngày phủ lên
Như chẳng nơi nào bình yên
bằng nơi em đợi anh, thềm ban mai
Nơi ngoài em chẳng còn ai.
(Thềm xanh)
Tản văn thi có thể là nơi dụng
võ đắc ý và thoải mái của Khánh Minh. Biên giới giữa văn và thơ không còn, mạch
thơ quấn quít lấy câu văn, bao nhiêu nội công cô ra chiêu vận dụng được hết mười
thành. Đó là những thảo nguyên êm ả tình xanh, chỉ có thơ và mộng bay về quyến
rũ. Và tra vấn hiện sinh, và khơi nguồn hiện hữu. Một vài khúc trích dưới đây để
thấy ta không cần vần điệu, thơ vẫn man mác bay, mênh mông ý dẫn về, và đẹp đẽ
khoảng lặng trầm tư …
Ngày ấm áp. Em sẽ đến. Bằng tiếng chuông hoa. Mở
cánh cửa màu trắng Muguet. Em tặng anh một mùa cổ tích. Đến bao giờ còn có thể,
những tháng 5, của ngày mai.
(Hoa mùa cổ tích, Tản văn thi)
Em có thể sống cuộc
đời bằng hơi thở giấc mơ. Của tương lai?
Không có con gió nào đóng được ô cửa sổ. Để em
nghe nắng mùa xuân. Hát gió phương Nam mùa hè rộng. Quyến rũ diệu kỳ nào cho em
rơi theo nhịp vàng thu nuối một ánh nhìn. Gom sức ấm của mầu lá úa nhóm mùa
đông đốm mắt thức gọi bước ai về. Và, anh có tìm em theo dấu chiếc khăn lụa hai
mươi chưa từng nguôi nhịp vẫy?
(Ký ức của ngày mai, Tản văn
thi)
Bay đi. Bay đi. Vỡ tôi hạt tím. Rơi như mơ. Bên những
đóa lilies. Tiếng cọ
Monet phết những vạt màu bay bổng. Thiêm thiếp tôi. Hồ mộng
(VÀ GIÓ NÓI VỚI TÔI RẰNG, Tản
văn thi)
Mầu trắng của ngày. Mầu đen của đêm. Đôi khi ranh
giới giữa trắng và đen nhập nhòa. Ánh Sáng và Bóng Tối. Ở lời
tôi. Ở lời anh. Ở những lời không ở cùng sự thật.
Nếu. Bảo tôi vẽ bóng tối. Tôi sẽ vẽ
Những đôi cánh của chiêm bao mọc ra từ nước mắt. Vầng
trăng trên gối ngủ bài thơ. Ngọn đèn cô đơn bên những trang bản thảo. Những
bóng đôi trong cuộc khiêu vũ diệu kỳ của hạnh phúc trong veo hạt sương hoan lạc.
Những hạt lệ đang lau khô nỗi buồn trả lại tiếng cười ban sơ. Những hạt máu
đang hoài thai cội nguồn trong ngần hơi thở. Những giấc mơ êm đềm trôi vào thực
tại.
Tôi sẽ vẽ cả tôi đang vượt qua đêm dài. Tôi sẽ vẽ
làm sao để người xem tranh thấy được. Bóng tối chỉ là ảo ảnh.
(Bóng tối, Tản văn thi)
Hành trình thơ là một hành
trình tìm về tuyệt đối đối với Khánh Minh. Không chấp nhận dễ dãi, chữ nghĩa chọn
lọc vì thơ là mạch sống của chính bản thân cô. Tưởng là với đến được, ngỡ là đã
đến đích, nhưng không, Khánh luôn luôn tự khó tánh với chính mình, thấy điểm hẹn
với thi ca vẫn tiếp tục di chuyển ngoài tầm tay. Nên mãi hoài vẫn là phút giây
vươn mình và tay với…
TÂM TRẠNG
Khi viết xong bài thơ
Đôi khi. Tôi khóc
Có phải vì lời đã nói về hạt nước mắt chưa rơi
Khi viết xong bài thơ
Tôi thường hay xóa
Dường như tôi sợ bóng tôi
Lạc giữa bài thơ
Tẽn tò. Như vừa bị
phỗng tay trên. Những chữ
Mộng giữa bài thơ
Nghe mình nói mớ
Thức giấc cùng bài thơ
Tôi bóng bay. Cao cao. Rồi
vỡ
Khi chấm hết bài thơ
Tôi hụt hẫng. Như chưa thể xong lời
oOo
Tôi đã đọc sáu tập thơ của
Khánh Minh, ba tập đã xuất bản (Những Buổi Sáng, Bùa Hương, Ký Ức Của Bóng) và
ba tập còn trong dạng bản thảo (Ngôn Ngữ Xanh, Đêm, Tản Văn Thi). Đó là một tập
hợp thơ đồ sộ, dày rậm tâm thức trong ý và suy tư. Những gì tôi viết ở trên chỉ
là phóng ảnh của phơn phớt lá bìa rừng. Đi vào thư lâm đó, tôi bắt gặp những
cơn mơ tôi-cõi-thật-lội-mê-nhừ của Tsurayuki sương đẫm ướt vai giữa mộng và thức,
lắm khi tôi trở thành chiếc bóng bên lề nhìn nhịp đời quay cuồng đồng bóng của ảo
và thực. Tôi nghe niềm hy vọng xanh và lời thầm thì giữa đêm, thoại. Rất nhiều
thoại. Độc thoại, giao thoại, đồng thoại với cái bóng của chính cô. Giữa đêm
huyền tan chảy.
Tạm kết ở đây, tự hứa nhất
thiết sẽ trở lại khu rừng thơ ấy, và biết đâu sẽ quên lối ra như Khánh Minh,
Một giấc mơ. Tôi sống
Một giấc mơ ăn đời
Một giấc mơ ở kiếp
Đừng mong tôi về nữa
(Kho Đêm, Ký ức của bóng)
Vũ Hoàng Thư
Tết Mậu Tuất, 2018